90-lecie ŚREDZKIEGO MUZEUM

W 2010 r. Muzeum Regionalne w Środzie Śląskiej obchodzi swoje 90-te urodziny. Warto przy tej okazji, przynajmniej skrótowo, zapoznać się z jego historią.

Pierwsza sala wykorzystana była na prezentację broni, między innymi średniowiecznej. W drugiej sali eksponowano wyroby rzemiosła artystycznego, spośród których niewątpliwie najcenniejsze były puchary z XVI-XVIII w., będące pierwotnie własnością średzkiego cechu karczmarzy. W ostatniej sali zobaczyć można było zabytki prehistoryczne, monety oraz medale średniowieczne i nowożytne, tarcze trumienne i insygnia różnych cechów, a także wiele materiałów archiwalnych.

W 1935 r. zbiory przeniesiono do nieczynnego od dwóch lat kościoła ewangelickiego p.w. św. Trójcy przy skrzyżowaniu dzisiejszych ulic Daszyńskiego i Kolejowej. Większe przestrzenie wystawiennicze pozwoliły na poszerzenie zbiorów. Wśród nowych eksponatów znalazły się między innymi zabytki etnograficzne i meble, a największym zainteresowaniem cieszyło się biurko, przy którym pracował Napoleon podczas pobytu w Środzie Śląskiej w 1813 r.

Do 1945 r. Muzeum Regionalne znakomicie funkcjonowało w dawnym kościele poewangelickim. Bieg jego historii został na długie lata przerwany po zajęciu Środy Śląskiej przez wojska radzieckie w lutym tegoż roku. Sam budynek kościoła-muzeum najprawdopodobniej nie ucierpiał, duża część zbiorów została jednak zniszczona lub rozgrabiona. Eksponaty, które ocalały zostały zabezpieczone przez miejscowy Referat Kultury Starostwa Powiatowego.

Kolejny etap całkowitej zagłady średzkiego muzeum miał miejsce w 1948 r., kiedy to cześć ocalałych eksponatów trafiła do Muzeum Państwowego we Wrocławiu (obecnie Muzeum Narodowe). Przekazał je do tegoż muzeum Stefan Styczyński – delegat Ministerstwa Kultury i Sztuki dla zabezpieczenia zabytków ruchomych w województwie wrocławskim. Następnie w tym samym roku niektóre z tych zabytków przeniesione zostały do Działu Prehistorycznego – późniejszego Muzeum Archeologicznego we Wrocławiu. Zabytki, które nie zostały w przekazane do Wrocławia trafiły do średzkiego muzeum szkolnego zorganizowanego naprędce w dzisiejszym Zespole Szkół przy ul. Wrocławskiej.

Przełomem w powojennym muzealnictwie średzkim było utworzenie w 1964 r. Muzeum Miasta Środa Śląska. Placówkę tę urządzono w salach ratuszowych, a na niewielkiej powierzchni ekspozycyjnej (ok. 80 m²) prezentowano zbiory wypożyczone z ówczesnego Muzeum Śląskiego we Wrocławiu. Już wtedy niemożliwa była ekspozycja zabytków ocalałych po wojnie i przekazanych do średzkiego muzeum szkolnego, gdyż (nawet do dnia dzisiejszego) nie ustalono miejsca ich przechowywania. Dopiero w następnych latach zaczęto pozyskiwać własne zabytki, głównie archeologiczne i rzemiosła średzkiego. Jednakże rozwój średzkiego muzeum przebiegał bardzo powoli.

Sytuacja zmieniła się po 1973 r., kiedy rozpoczęto remont pomieszczeń ratuszowych z planami powiększenia powierzchni ekspozycyjnej. Poza tym zwiększono obsadę poprzez, między innymi, zatrudnienie na cały etat kierownika w osobie Aleksandra Starzyńskiego, który też zainicjował prowadzenie pierwszych regularnych badań archeologicznych, co pozwoliło na pozyskanie dalszych cennych zabytków.

W 1976 r. kierownictwo instytucji przejął Lucjan Owczarenko, który kontynuował pracę muzeum w warunkach ciągle trwającego remontu. Po jego zakończeniu (1982 r.) nastąpiło ponowne, oficjalne jego otwarcie, już pod szyldem Muzeum Rzemiosł Drzewnych. Placówka ta uzyskała nową, dużą powierzchnię ekspozycyjną (ok. 400 m²) i zwiększoną ilość etatów. W następnych latach powiększano bazę eksponatów i prowadzono szeroką działalność wystawienniczą i oświatową.

Najważniejszym wydarzeniem w historii średzkiego muzeum, jak do tej pory, było niewątpliwie odkrycie skarbu średzkiego w 1988 r. Boje o jego ekspozycję w naszym mieście wyznaczyły na wiele lat główny nurt pracy Jacka Czajki – dyrektora placówki od 1990 r., kiedy to też nastąpił powrót do dawnej nazwy – Muzeum Miasta Środy Śląskiej. Zaangażowanie Jacka Czajki (a także wielu innych osób i instytucji) zaowocowało w 1997 r. umieszczeniem skarbu średzkiego na stałej ekspozycji w specjalnie przygotowanej do tego muzealnej sali, choć formalnie właścicielem skarbu zostało wrocławskie Muzeum Narodowe. W tym też roku to właśnie muzeum wypożyczyło na ekspozycję stałą do muzeum średzkiego wspomniane wyżej zabytki zabezpieczone przez Stefana Styczyńskiego. W ten sposób powstała bezprecedensowa sytuacja, w której eksponaty będące pierwotnie własnością muzeum w Środzie Śląskiej są wprawdzie w nim udostępnianie, ale tylko za życzliwą zgodą innej instytucji.

W 1999 r. w wyniku reformy administracyjnej muzeum przypadło do prowadzenia Starostwu Powiatowemu w Środzie Śląskiej. W tym też roku pracę rozpoczął nowy dyrektor – Robert Różyczki, a po nim (w 2003 r.) placówką zaczął kierować Grzegorz Borowski i pełni tę funkcję do dnia dzisiejszego.

Obecnie Muzeum Regionalne w Środzie Śląskiej (nazwa ta powróciła po reformie administracyjnej) prowadzi szeroką działalność wystawienniczą, oświatową i naukową. W ostatnich kilku latach skarb średzki w całości, lub jego najważniejsze elementy, prezentowany był między innymi w Valladolid (Hiszpania) i w Brukseli, a jesienią tego roku pokazany zostanie na wystawie w Muzeum Miasta Stołecznego Pragi. W samym muzeum prezentowane są cyklicznie liczne wystawy tematyczne, a jednym z największych sukcesów ostatnich lat była wystawa dzieł Salvadora Dali zorganizowana w 2006/2007 r.  Działalność oświatowa skierowana jest przede wszystkim do uczniów miasta i regionu średzkiego i polega na organizacji lekcji muzealnych na wybrane tematy. Oprócz tego muzeum specjalizuje się w pracy naukowej, głównie archeologicznej, związanej z licznymi inwestycjami oraz historycznej, która towarzyszy badaniom archeologicznym.

Zapraszam do odwiedzania naszego muzeum.

Grzegorz Borowski

Korzystano z opracowań w formie maszynopisu, zdeponowanych w archiwum Muzeum Regionalnego w Środzie Śląskiej:

Zbigniew Aleksy: Ogólna charakterystyka zbiorów przedwojennego Heimatmuseum w Środzie Śląskiej i losy eksponatów po II wojnie światowej;

Lucjan Owczarenko: Muzealnictwo na terenie miasta Środy Śląskiej w okresie międzywojennym i powojennym do czasów współczesnych;

oraz z wydawnictwa:

Martin Frommer: Daten aus der Geschichte von Stadt und Kreis Neumarkt i. Schles.