JAKIE PIWO PILI DAWNI ŚREDZIANIE? (lata 1860-1945)

Jakie piwo pili średzianie przed wojną? Jego smaku już nigdy nie poznamy, ale pozostały liczne pamiątki po ich wytwórcach.{jcomments on}

Wiemy, że główne potrzeby konsumentów były zaspokajane przez wrocławskie browary. Te największe (Hasse i Kipke), stać było na reklamę i dystrybucję, były dostępne niemal w każdej średzkiej karczmie i zajeździe. W wielu miejscowościach rozlewano również piwo Haselbacha aż z Namysłowa (Namslau). Z wielkimi konkurentami starały się walczyć małe miejscowe browary. Jak im się udawało? Do końca nie wiemy, ale możemy zrekonstruować niektóre fakty z ich historii. Wiadomo, że piwo produkowano i rozlewano w Środzie Śląskiej, Kostomłotach, Malczycach, Leśnicy i Miękini. Mało osób wie, że browary często wypuszczały na rynek również wodę mineralną oraz lemoniadę.

Początki produkcji piwa na masową skalę w Środzie Śląskiej (Neumarkt) możemy liczyć od 1871 r., kiedy to mistrz browarnictwa Ernst Ferdinand Pavel, kupuje od miasta browar miejski wraz z wszelkimi prawami do produkcji i wyszynku trunku. Kolejno czyni wiele inwestycji. Powiększa piwnice, zakłada wyszynk przy obecnej ulicy Ogrody Zamkowe (Gartenstr.), i wykupuje grunt przed bramą wrocławską, aby wybudować nowoczesną słodownię. Zaledwie rok później w 1872 r. interes przejmują synowie Paul i Gustav Pavel. Kontynuują linię wyznaczoną przez ojca, jednak, gdy spostrzegają, że nie są w stanie sprostać konkurencji wrocławskich browarów, odsprzedają wytwórnię dalej. Browar miejski (Stadbrauerei) przy obecnej ul. Jana Kilińskiego (Schlosserstr.) kupuje Emil Grundmann, ale bracia Pavel zachowują nadal słodownię. Grundmann produkował piwo do swojej śmierci w 1903 r. Potem zakład przejmują bracia Pfestroff. Głównym właścicielem był Franz Pfestroff. W międzyczasie wyszynk przy ul Ogrody Zamkowe musiał się powiększyć o nową część produkcyjną, ponieważ na zachowanej pocztówce widok jest opatrzony podpisem Browar Miejski II (Stadtbrauerei II). Browar działał do 1920 r. Natomiast średzka słodownia zostaje sprzedana przez braci Pavel w 1899 r. W 1916 r. jej właścicielem byli spadkobiercy Fritza Kirchnera, a głównym słodownikiem był Otto Detmers. Słodownię w 1936 r. nabywa Hanns Kik, i wydaje się, że działa ona do końca II wojny światowej.

Poważną konkurencją dla miejskiego browaru był zakład należący do Carla F. Keila. Browar wybudowano na płn.-zach. od miasta pomiędzy obecnymi ulicami Cichą (jej końcem) i Akacjową, i nosił urokliwą nazwę Felschlösschen (Polny Zameczek). Rodzina Keil należała do największych przemysłowców w mieście. W ich posiadaniu była również fabryka papierosów. Wnioskując po ilości zachowanych butelek różnego wzoru, produkcja tego browaru była największa wśród wymienionych lokalnych konkurentów. Trudno jednak datować niektóre butelki ponieważ pod szyldem nieżyjącego już w 1917 r. Keila piwo dalej produkował Fritz Günther.

Co natomiast produkował Carl Reinhard Brieger po którego zakładzie zachowały się jedynie butelki? Być może również piwo, ale nie znamy dokładnych dat działalności firmy. Butelki o zmiennych formach świadczą, że produkcja trwała kilka dekad, na pewno jeszcze przed okresem I wojny.

Produkcja browarnicza jest także potwierdzona w Malczycach (Maltsch). Od 1865 r. piwo produkował Wilhelm Töppich. Po śmierci ojca w 1895 r. interes przejął syn Hugo. W 1898 r. browar jest własnością Hermanna Pietscha, natomiast w 1907 r. browar przejmuje Martin Gottsche. Zakład zostaje jednak kupiony w 1920 r. przez konkurencyjny browar w Wołowie, którego właścicielem był Gustav Becker. Nie są znane jak do tej pory żadne butalki związane z tymi zakładami. Niewielki browar miał również działać w Miękini (Nimkau). Nie wiadomo od kiedy prowadził produkcję, jednak w 1865 r. jako właściciela podaje się Adolfa Joppicha. W 1893 r. zakład przechodzi przypuszczalnie na syna. Nie znamy jego imienia. Przy nazwie browaru figuruje jedynie inicjał imienia: R. Joppich. Tutaj także podejrzewamy, że piwo nie rozchodziło się poza obręb miejscowości.

Na teren powiatu napływało również piwo z nieodległej Leśnicy, gdzie działały browary, jak również rozlewnie piwa. W 1872 r. z Proszkowa pod Opolem przyjeżdża do Leśnicy Wilhelm Hermann Meissner. Odkupuje on od F. Baumeistera browar w miejscowości. Pod skrzydłami ojca na browarników wyrośli również synowie – Oswald i Paul. Niezależnie od działalności ojca nabyli oni w 1887 r. browar w Jaworze (Stadtbrauerei Jauer, Gebrüder Meissner) prowadząc go do śmierci rodzica w 1893 r. Następnie Oswald przejmuje interes w Leśnicy a Paul pozostaje jedynym właścicielem browaru w Jaworze. Interes rozwijał się w obu przypadkach bardzo dobrze, jednak nieszczęśliwym zbiegiem okoliczności obaj bracia umierają w 1912 r. Następnie leśnicki browar do zakończenia I wojny prowadzi jego żona Hedwig. Potem zaś zakład zostaje sprzedany właścicielom browaru z Zakrzowa (Sacrau bei Breslau). Produkcja odbywała się do 1920 r., dalej zakład służył jedynie za skład piwa z Zakrzowa. Budynki wytwórni stały przy obecnej ul. Wojska Polskiego 4 (Rathener Weg).

Prócz tego browaru wiemy, że w miejscowości funkcjonował również zakład Carla G. Müllera, po którym zachowały się butelki i kapsle. Innym producentem był Paul Dittrich (Bier-Verlag, Dsch. Lissa lub Mineralwasserfabrik), oraz wcześniej w latach 1890-1895 miała działać Clara Au. Zdarzają się porcelanowe kapsle z napisami Fritz Sperling(Telephon No 1, Deutsch Lissa) lub Fritz Sperling’s Witwe (wdowa po właścicielu). Do rzadkości należy kapsel z nadrukiem G. Knappe D. Lissa. Adresów i lat funkcjonowania wymienionych zakładów nie znamy. Przypuszczalnie część z nich nie produkowała piwa na miejscu a jedynie rozlewała piwo warzone gdzie indziej.

Niewielki browar funkcjonował również w Kostomłotach (Kostenblut). Zachowały się również butelki, w których rozprowadzano wyłącznie wodę mineralną (Mineralwasserfabrik Kostenblut). Od 1865 r. w miejscowości miał funkcjonować browar należący do F. Bartscha. Natomiast od 1908 r. zakład jest w rękach Heinricha Seidela. Dzięki udanemu małżeństwu z córką browarnika Elisabeth Seidel (1875-1934) w 1895 r. browar przechodzi w ręce Juliusa Aloisa Kaisera. Prócz tego miał również działać w 1912 r. browar o nazwie Genossenschaftsbrauerei Kostenblut eGmbH. Kiedy Kostomłoty przestają produkować piwo? Być może tuż po zakończeniu I wojny światowej. Na podstawie wymienionych przykładów widać, że kryzysowe czasy powojenne zmusiły wielu małych producentów do odsprzedania lub zamknięcia interesów.

Trzeba zaznaczyć, że nic nie wiemy o skali produkcji wymienionych browarów. O ile te większe butelkowały swoje piwo i sprzedawały poza miejscowość, to w przypadku tych małych możemy być pewni, że piwo było serwowane na miejscu i w obrębie miejscowości (Miękinia, Malczyce?).

Bardzo ciekawym materiałem kolekcjonerskim są szklane butelki okolicznych browarów. Produkowane ze szkła w różnych barwach mają często tłoczone nazwy producentów informujące, kto jest właścicielem butelki (Eigenthum). Zazwyczaj również widnieje informacja o tym, że butelka podlega kaucji, ale w bardziej archaicznej formie, którą możemy tłumaczyć jako „niesprzedajna” (unverkäuflich). Mimo tego, że porcelanowe zapięcia butelek były stosowane już od lat 70. XIX w. to w tych mniejszych zakładach piwo zamykano zwykłym korkiem jeszcze do końca I wojny światowej (co widać na naszych przykładach). Wiemy, że sporo wariantów butelek i zapięć pochodzących z wymienionych zakładów zachowało się w nielicznych egzemplarzach. Być może któryś z czytelników będzie mógł uzupełnić opracowany wykaz.

dr Paweł Duma