PRO MEMORIA

Przekazane mi egzemplarze książki "Terra incognita 1945 - wspomnienia pioniera" przez pana Mirosława Chołdę z NSZZ „Solidarność” Środa Śląska, trafiły między innymi do Stowarzyszenia Bochniaków i Ziemi Bocheńskiej. Wspomnienia mojego ojca stały się pretekstem do napisania wspaniałej recenzji autorstwa pani Eweliny Mroczek (wiceprezes stowarzyszenia) i nawiązania kontaktów redakcji gazety „Roland” z Bochniakami.

I tak to opowieść  o „ziemi nieznanej”  Władysława Kopacza powróciła na jego małą ojczyznę, do której tęsknił do końca swoich dni. Jeszcze raz dziękuję wszystkim tym, którzy przyczynili się do wydania Jego wspomnień: Gminie Środa Śląska, Starostwu Powiatowemu, "Solidarności" i Redakcji "Rolanda".

Woytek Kopacz

WSPOMNIENIA WŁADYSŁAWA KOPACZA

Przemija pokolenia, któremu młodość zdarzyła się w czasach- dziś młodym, niełatwych do wyobrażenia- zagrożeń wojennych, okrutnej okupacji i trudnych lat powojnia. Pokolenie to złożyło obfitą ofiarę. Ci, dla których los i czas był łaskawy, chcą jeszcze zdążyć z ocaleniem od zapomnienia tamtej historii.

W ostatnich latach Stowarzyszenie otrzymało pocztową przesyłkę z niewielką publikacją(147 stron) pt. Terra Incognita 1945. Wspomnienia pioniera, autorstwa Władysława kopacza. Książkę przysłał syn autora, Woytek Kopacz. Dlaczego do nas?

Otóż, Władysław Kopacz zmarły w 1996 roku w Środzie Śląskiej, gdzie mieszkał od 1945, pochodził z Dołuszyc k/Bochni; tu się urodził w 1921 i wychował w rodzinie bocheńskiego górnika, stąd w ślad za swoim bratem Antonim poszedł w 1937 r. do Szkoły Podoficerskiej Piechoty nr 2 dla „Małoletnich” w Śremie Wielkopolskim (1). Od tego wydarzenia rozpoczyna się opowieść doprowadzona w zasadzie do roku 1949.

Wspomnienia są osobistą biografią, lecz w jej tle pozostają ciekawe wydarzenia i ludzie, którzy mieli wpływ na losy autora. Ludzie dobrzy i źli. Ci ostatni, może poddani zbyt trudnej próbie?  Sam autor ceni takie cnoty jak: patriotyzm, godność własna, odpowiedzialność, życzliwość. W rozdziale Jak zginąć to z honorem pisze o uczestnictwie w walkach wrześniowych w okolicach Lwowa w 1939, swoich i dwóch kolegów ze Szkoły Podoficerskiej, bochniaków, Kazimierza Piechnika z Kobyla i Stefana Olszewskiego z Kolanowa.

Dalszą opowieść można podzielić na okupacyjną i powojenną. Przed Kijowem uciekli z niewoli bolszewickiej. Po straszliwej poniewierce Wiesław Kopacz dotarł do rodzinnego domu 27 listopada 1939 roku. Potem były kontakty z konspiracją bocheńską, rozbitą aresztowaniami wiosną 1940. Wtedy z zamiarem pracy dla podziemnego wywiadu decyduje się na wyjazd do Rzeszy, na tzw. roboty. Dla niego trwały 5 lat. Był jednym z niepoliczonej do dzisiaj armii przymusowych robotników.

Jego doznania: nędza, upokorzenie, ciężka praca, zagrożenie życia i zdrowia były udziałem ich wszystkich. Interesujące są reminiscencje na temat Ziem Zachodnich w 1945: zniszczone mosty, chaos, „wędrówka ludów” i wszechobecność uzbrojonych band.

On sam kilkakrotnie doświadczył zuchwalstwa „wyzwolicieli” o proweniencji tatarsko-mongolskiej.

Z opresji w Środzie Śląskiej wyszedł, jak z humorem napisał; „Goły, ale wesoły”. Lecz w Poznaniu w drodze powrotnej z robót! Zaatakowani zostaliśmy przez pijanych sowieckich żołnierzy. Rabowali dobytek, bili kolbami karabinów mężczyzn, kobiety i dzieci. Gwałcili i mordowali!... Uderzony w tył głowy, upadłem nieprzytomny na tory. Ktoś w ostatniej chwili odciąga mnie spod ruszającego pociągu. Inni nie mają takiego szczęścia. I dalej rozwija ten dramat…Przechodzę koło kobiety w podartej na strzępy koszuli. Stoi boso na peronie. Chyba postradała zmysły. Ktoś mówi, że jest z Warszawy. Niemcy zabrali ją z łapanki. Przeżyła obóz koncentracyjny w Magdeburgu czy Hanowerze, tu w Poznaniu, po wojnie „wyzwoliciele”… 

W Bochni brakowało pracy, mieszkań, tysiące ludzi z miasta i powiatu wyjeżdżało na „Ziemie Odzyskane”. Miastem, gdzie najliczniej osiedlali się bochniacy była Świdnica (2). Władysław Kopacz za namową koleżanki szkolnej, Bronki Pyszno pojechał za Wrocław. W dzisiejszym Ciechowie wyskoczyli z jadącego pociągu, gdyż zauważyli na drogowskazie, poniżej niemieckiej nazwy Dietzdorf, napis po polsku- Dołuszyce. Odnaleźli brata Bronki, Stanisława, byli też koledzy z Niemiec, a w nocy napad ruskich żołnierzy na całą wieś…, przez kilka nocy, dom był ostrzeliwany z broni maszynowej.

Przeniósł się do sąsiedniego miasteczka, Środy Śląskiej i tutaj już pozostał. W rozdziale Tak rodziła się polskość odnajdujemy obrazy pionierskich poczynań, w których ofiarnie uczestniczył, pełniąc ważną funkcję w nowotworzonej administracji jako referent aprowizacji i handlu. Brakowało wszystkiego, nawet soli. Autentyzm spostrzeżeń z pierwszych lat kolonizowania „ Dzikiego Zachodu”, uczestnika i świadka to główny walor wspomnień Terra Incognito 1945, napisanych bez upiększeń i martyrologicznej nuty. Dla współczesnych mieszkańców Środy Śląskiej są one dokumentem o czasach gdy Neumarkt wraz z całym Śląskiem stawał się Polską.

W notce biograficznej umieszczonej na okładce książki, wydanej przez Urząd Miejski w Środzie Śląskiej, tak napisano o naszym krajanie: Starsi mieszkańcy miasta zapamiętali go jako wielkiego „społecznika”, wieloletniego instruktora modelarstwa lotniczego, inicjatora powstania pomnika poświęconego żołnierzom polskim na średzkim rynku, budowy lotniska dla modeli latających na uwięzi, organizatora mistrzostw Polski modelarstwa oraz inicjatora przywrócenia dawnej świetności dzwonnicy kościoła św. Andrzeja w jej powojennej historii.

¹ Elewem tej szkoły był Michał Jakimow.
² Do powiatu świdnickiego, do 31 maja 1948 r. przesiedlono 18024 mieszkańców powiatu bocheńskiego. (Bochnia. Dzieje miasta i regionu. wyd. 1980 r. str. 490)

Ewelina Mroczek
„Wiadomości Bocheńskie”
rok XVII nr 3
jesień 2012