SKARBY Z KOŚCIELNEJ WIEŻY W RAKOSZYCACH

Mówi się często potocznie o wykopaliskach w szafie lub torebce. I rzeczywiście, wykopaliska są zasadniczo archeologiczne, ale często w życiu codziennym wykopuje się po prostu coś z różnych dziwnych miejsc.{jcomments on}

Nie będzie więc przesadą powiedzenie o wykopaliskach w wieży kościoła w Rakoszycach, a właściwie w jej rozwalisku. Miały one miejsce w lipcu ubiegłego roku, kiedy to przechodząca nad powiatem średzkim wichura uszkodziła wiele domów. Nie oszczędziła też kościoła w Rakoszycach.

W rozwalisku kościelnej wieży znaleziono wówczas tajemniczą paczkę w postaci metalowego pojemnika o walcowatym kształcie, w którym znajdowały się prawdziwe skarby – z pewnością ciekawe nie tylko dla historyków. Uznanie należy się odkrywcom, którzy nie tylko zabezpieczyli zabytki, ale przekazali do Muzeum Regionalnego w Środzie Śląskiej w celu ich opracowania przed ponownym zapakowaniem i powtórnym złożeniem w wieży wraz z nowymi przedmiotami już z naszych czasów.

Z ramienia muzeum rozpoznania pod względem historycznym pozyskanych zabytków podjął się starszy kustosz – Zbigniew Aleksy. Ustalił on, że najstarsze dokumenty schowane we wspomnianej tubie pochodzą z 1893 roku. W tym właśnie okresie miała miejsce gruntowna przebudowa świątyni. Do tego czasu była ona najprawdopodobniej drewniana.

Kościół murowany, jak wynika z jednego ze wspomnianych dokumentów, wzniesiono w latach 1890-1891. Co ciekawe – budowę sfinansował proboszcz Hoffmann ze Świdnicy Polskiej, który wyłożył na tę inwestycję własne pieniądze w wysokości 15 000 marek. Nie wiemy, kto był autorem tego dokumentu, wykonanego pięknym, odręcznym pismem. Była to z pewnością osoba mocno zżyta ze swoja parafią.

Podaje ona w dalszej części sporządzonego przez siebie świadectwa, że proboszcz Hoffmann umarł w nocy z 1 na 2 marca 1893 roku, i że dzieło budowy nowego kościoła zakończył niejaki Stelzer, który pokrył koszty starej, drewnianej wieży. W stosunku do budowy nowego, murowanego kościoła była to suma niebagatelna, bo wynosząca 5 000 marek. Tak się złożyło, że fizycznie prace te wykonał murarz o tym samym nazwisku, co wcześniej zmarły proboszcz Hoffmann – a może osoby te były ze sobą spokrewnione?

W każdym razie w 1893 roku, na zakończenie przebudowy starego kościoła, do wieży nowego włożono pierwsze dokumenty. Oprócz wspomnianej informacji znalazł się tam spis rzemieślników, którzy pracowali przy montażu poszczególnych elementów wieży, a także gazety z tego właśnie roku (Schlesische Volkszeitung) wraz z dodatkami.

Jak wynika z odnalezionych dokumentów, w 1935 roku konieczna była częściowa renowacja wieży. Wtedy to najprawdopodobniej umieszczono w niej kolejne dokumenty i zabytki. Wśród nich znalazły się na przykład banknoty z lat 1920-1923, monety z tego samego czasu, a także nieco późniejsze znaczki pocztowe. Niezmiernie ciekawy jest komentarz sporządzony pismem maszynowym na kopercie ze znaczkami: „Być może po 100 latach ich wartość wzrośnie tak, że będą mogły wesprzeć kościelną kasę.” Trudno powiedzieć, czy było to pisane na poważnie, czy też był to wyraz ówczesnego poczucia humoru.

Niewątpliwie jednymi z najciekawszych zabytków jest kilka plakietek, których najstarsza pochodzi z 1916 roku. Na jej awersie znajduje się relief przedstawiający kobietę klęczącą na prawym kolanie. Na prawej ręce trzyma niemowlę, natomiast w lewej dłoni naszyjnik. U góry widnieje napis IN EISERNER ZEIT [W żelaznym czasie], natomiast na rewersie widać inny napis GOLD GAB ICH ZUR WEHR EISEN NAHM ICH ZUR EHR [Złoto dałem na broń, żelazo biorę dla honoru]. W tym czasie przekazywano swoje kosztowności na potrzeby wojny, a w zamian za nie otrzymywano plakietkę, swego rodzaju potwierdzenie tego faktu.

Z kolei najmłodszą jest plakietka wykonana z tłoczonej, cienkiej blachy koloru żółtego. Przedstawia ona orła III Rzeszy, który trzyma w szponach tarczę. W środku tej tarczy znajduje się niewielka, różowa kulka z napisem w otoku WHW 1934 1935. Była to odznaka fundacji nazistowskiej WINTER HILFE WERK, czyli Fundacja Pomocy Zimowej. Akcja ta zorganizowana była w całej III Rzeszy i polegała na zbiórce odzieży i pieniędzy dla wszystkich potrzebujących, szczególnie w zimie. Tak naprawdę nie chodziło jednak o to, żeby pomagać potrzebującym, ale żeby zintegrować społeczność wokół nowej, brunatnej rzeczywistości.

Omówione po krótce znaleziska nie stanowią całości zabezpieczonego zbioru. Zabytki tego typu nie są jednak rzadkością. Niestety, niezbyt często dba się o nie tak, jak w przypadku zabytków z Rakoszyc. Przykładem mogą być znaleziska z wieży średzkiego ratusza z 1974 roku, o których nic nie wiadomo. Tym bardziej więc zachęcamy do oglądania zabytków z Rakoszyc, które i tak będą w najbliższym czasie podawane dalszym badaniom. Tymczasem w Muzeum Regionalnym w Środzie Śląskiej zaaranżowano wystawę specjalnie im poświęconą. Można ją oglądać jeszcze co najmniej do 3 kwietnia bieżącego roku, a w zależności od zapotrzebowania zostanie ona przedłużona, albo w przyszłości wznowiona.

dr Grzegorz Borowski
dyrektor Muzeum Regionalnego w Środzie Śląskiej

Uczestnicy spotkania, w którego trakcie przekazano do średzkiego muzeum zabytki z wieży kościelnej w Rakoszycach. Od lewej: Józefa Piotrowska i Grażyna Plich z rady kościelnej w Rakoszycach, Grzegorz Borowski – dyrektor Muzeum Regionalnego w Środzie Śląskiej oraz Władysław Błach – sołtys Rakoszyc (fot. V. Koziarska)