UJAWNIAMY OPERACYJNE TECZKI! (cz. 1)

Kryptonim „Korona” czyli rzecz o operacyjnym rozpracowaniu Skarbu Średzkiego.{jcomments on}

28 lat temu na budowie przy dzisiejszym placu Solnym w Środzie Śl. dokopano się sensacji. 24 maja 1988 roku w wykopanym dole natrafiono na skarb wiadomo jaki. Po trzech dekadach wracamy do tamtych gorących dni. Mamy powód – ujawnione naszej redakcji materiały operacyjne, które posłużyły w prowadzonym wówczas wieloletnim śledztwie.

Na wstępie przypomnijmy, że na skarb w Środzie Śl. trafiła ekipa budowlana podczas robót w maju 1988 r. Opieszałość ówczesnych władz sprawiła, że część niezabezpieczonego znaleziska po prostu rozkradziono. A jak było naprawdę? Co na ten temat mówią materiały operacyjne z tamtych lat, nigdy i nigdzie nie publikowane, rzadko cytowane, często objęte gryfem poufności a nawet tajności?

Szereg czynności milicjanci wykonali już 24 maja, a więc w dniu, w którym łycha koparki natrafiła na garnek z monetami. W nocy z 24 na 25 maja funkcjonariusze Rejonowego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Środzie Śl. założyli na miejscu posterunek i pilnowali wykopu. Inni krok za krokiem docierali do kolejnych osób, które miały cokolwiek wspólnego z odnalezionymi precjozami. A osób tych było wiele. Rozpytywanie rozpoczęto od budowlańców dwóch prywatnych firm, które pracowały przy ul. Daszyńskiego. Następnie docierano do ludzi, którzy grzebali w zwałowisku na miejscowych „Kajakach”, gdzie wywożono ziemię, piach i gruz z budowy przy ul. Daszyńskiego.

Posługując się informatorami, informacjami zdobytymi podczas pracy operacyjnej, a nawet na ulicy czy w knajpie przy piwie docierano do coraz szerszego kręgu. Odzyskiwano też sukcesywnie to, co niektórzy zaradni zdążyli sobie przywłaszczyć, srebrne i złote monety, czy elementy biżuterii.
W sprawę tę zaangażowany był od początku pion służby bezpieczeństwa na czele z majorem Zygmuntem Trzepizurem, wtedy zastępcą szefa RUSW ds. SB i postrachem miejscowej wierchuszki.

12 września 1988 roku, gdy emocje już opadły, odbyła się narada podczas której podsumowano wydarzenia związane ze znaleziskiem. Zachował się protokół z tej „nasiadówki”. Jako pierwszy wystąpił dyrektor Muzeum Rzemiosł Drzewnych w Środzie Śl., Lucjan Owczarenko, który przedstawił przebieg wydarzeń związanych z odkryciem skarbu. Oto, co powiedział:

24 maja o godz. 11.10 o odkryciu monet powiadomiły osoby pracujące w Centrali Telefonicznej przy ul. Daszyńskiego Urząd Spraw Wewnętrznych
w Środzie Śl. i tutejsze muzeum. Na miejsce wykopu ziemnego przybył insp. Szawan (RUSW) [inspektor Służby Bezpieczeństwa – dop. PM] oraz pracownik muzeum (przewodnik muzealny) p. Balcerzak, następnie doszedł kustosz p. Aleksy.
W wyniku rozmów z pracownikami budowy przekazali w tym dniu 1297 groszy praskich, 8 złotych florenów oraz fragmenty dwóch naczyń glinianych, w których znajdowały się monety. W dniu tym zostali powiadomieni: Dyrektor Wojewódzkiego Ośrodka Archeologiczno-Konserwatorskiego we Wrocławiu mgr Tadeusz Kaletyn, dyrektor Muzeum Archeologicznego we Wrocławiu oraz Muzeum Narodowe we Wrocławiu. Telefon u Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków nie odpowiadał, dlatego pracownik Muzeum p. Aleksy prosił doc. Lodowskiego (dyr. Muzeum Archeol.) o jego powiadomieniu. Teren wykopu był strzeżony przez całą noc przez RUSW Środa Śl.

25 maja od godzin rannych na terenie wykopu ziemnego prace badawcze prowadzą pracownicy WOAK. Około godz. 10.00 przyjechał dyrektor WOAK i koordynuje dalsze prace łącznie z sąsiednim wykopem pod budynek mieszkalny przy ul. II Armii WP. W godzinach popołudniowych na wykopie przy ul. Daszyńskiego zakończono badania i dyr. WOAK udostępnił plac budowlany wykonawcy.

26 maja za zgodą Naczelnika Miasta i Gminy podejmuję akcję mającą na celu odkupienie monet od społeczeństwa, które uległy rozproszeniu w dniu odkrycia (płacąc 1000 zł od 1 szt.). W dniu następnym zostały rozwieszone ogłoszenia w obrębie ratusza miejskiego. 27-28 maja przeprowadzone zostały rozmowy z pracownikami budowy, obsługujących koparkę, traktorzystami, by uzyskać informację o miejscu wywiezienia ziemi, gruzu z terenu budowlanego przy ul. Daszyńskiego.

W dniu 27 pracownicy Muzeum Narodowego we Wrocławiu dokonują wstępnej ekspertyzy znaleziska monet. W dniach 26-28 maja dyr. WOAK rozpoczyna wstępne czynności związane z zabezpieczeniem prac archeologicznych przy wykopie. 30 maja dyr. muzeum przeprowadza wstępną akcję odzysku monet na składowisku ziemi i gruzu na terenie OSiR. W dniu tym odzyskał 54 szt. groszy praskich. Uczeń Mirosław M. znalazł złotą zausznicę, którą przekazał do muzeum (…).

Podczas tej narady, do której będziemy wracać w kolejnych odcinkach, głos zabrali także: dyrektor Wojewódzkiego Ośrodka Archeologiczno-Konserwatorskiego we Wrocławiu Tadeusz Kaletyn, Wojewódzki Konserwator Zabytków Józef Cempa, zastępca szefa RUSW w Środzie Śl. kapitan Antoni Rynka, dyrektor MPGKiM Władysław Czarkowski, architekt miasta Jerzy Filarowski, naczelnik Miasta i Gminy Środa Śl. Jan Kuna.

Dwa dni po odkopaniu glinianych garnków z monetami na terenie budowy pojawili się milicjanci z sekcji operacyjno-dochodzeniowej średzkiego Rejonowego Urzędu Spraw Wewnętrznych, bo tak wtedy nazywała się komenda milicji obywatelskiej. W notatce urzędowej z 26 maja 1988 roku spisanej przez starszego kaprala Józefa Nadbrzeskiego czytamy:

W dniu 26.05.1988 wspólnie z mł. chor. Janem Czerwińskim udałem się na teren budowy domu wielorodzinnego przy ul. Daszyńskiego w Środzie Śląskiej, gdzie w dniu 1988.05.24 znaleziono podczas robót ziemnych stare monety, celem sprawdzenia czy któryaś z pracujących tam osób nie dokonała kradzieży monet.

Na miejscu ustalono, że budowę prowadzą tam dwa zakłady prywatne, a mianowicie firma ob. Kuksa oraz ob. Stanisława Opałki, których nie zastano na terenie budowy. Oprócz tych dwóch firm pracują tam również pracownicy Wojewódzkiego Zakładu Robót Budowlanych przy Służbie Zdrowia i Opieki Społecznej we Wrocławiu. Na miejscu budowy zastano majstra tej budowy, który oświadczył, że w dniu 1988.05.24 w pracy miał 9 pracowników. Ustalono ponadto, że monety te zostały wykopane przez firmę ob. Stanisława Opałki, a z pracowników WZRB najbliżej znalezienia tych monet był ob. K. Natomiast nie ustalono, czy któryś z pracowników dokonał kradzieży tych monet.

Z treści tej notatki nie wynika jeszcze, aby monety krążyły w obiegu wśród mieszkańców miasta, o co niektórzy z nich będą podejrzewani przez następne miesiące i lata. Zarzuty o przywłaszczenie pojawią się także w stosunku do samych milicjantów. Szereg poważnych zastrzeżeń skierowanych zostanie do władz administracyjnych miasta, którym władze wojewódzkie przypomniały o jego zabytkowym i historycznym znaczeniu.

A kiedy o samym skarbie zaczęło być już głośno i milicja żmudnie odzyskiwała jego elementy, sprawie postanowiono nadać kryptonim operacyjnego rozpracowania „Korona”, którego celem było ustalenie osób jak również odzyskanie jak największej ilości fragmentów tej biżuterii wchodzącej w skład odkrytego skarbu.

cdn...

Patryk Medyński