WYSTAWA, JAKIEJ JESZCZE NIE BYŁO

Pomysł zorganizowania wystawy pn. „Twarze Średzkiej Bezpieki” zrodził się trzy lata temu, kiedy na kanwie dostępu naukowców i dziennikarzy do zasobów archiwalnych Instytutu Pamięci Narodowej zastanawialiśmy się, czy nie ujawnić tych osób, które od połowy lat 40. po wojnie aż do roku 1990 współtworzyły totalitarny system kontroli i zniewolenia na terenie naszego powiatu.

Z ideą wystawy zapoznaliśmy naczelnika Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN we Wrocławiu dra hab. Krzysztofa Szwagrzyka. Na marginesie odnotujmy w tym miejscu, że krajana z naszego powiatu. Pomysł nasz spodobał się kierownictwu Biura, tak więc od początku mieliśmy ku jego realizacji zielone światło. Problem jednak polegał na tym, że organizacja takiej wystawy pociąga za sobą koszty, a znalezienie patrona a zarazem sponsora w minionym okresie przynosiło nam trudności. Z pomysłem wystawy zapoznaliśmy Starostę Średzkiego, Sebastiana Burdzego, który bez chwili wahania poparł naszą ideę i aktywnie włączył się w uczestnictwo jej organizacji.

W tym miejscu  także odnotujmy, że Starosta jest tzw. „organem prowadzącym” Muzeum Regionalne, a to z kolei dysponuje odpowiednim zapleczem. Jednym słowem: locus est genialis. Zaangażowaliśmy więc Wydział Promocji Powiatu w Starostwie Powiatowym, który pomoże nam organizacyjnie i finansowo. Jednak najważniejszą sprawą była dla nas, pomysłodawców, narada z kierownictwem Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN. Wstępny termin, dziś aktualny, ustaliliśmy na 17 września, a więc w kolejną rocznicę okupacji sowieckiej Polski po podpisaniu dyplomatycznego porozumienia między Związkiem Radzieckim a III Rzeszą Niemiecką, dotyczącego rozbioru naszego państwa.

- Ta wystawa wpisuje się w te działania, które IPN prowadzi od początku swojej działalności – mówi naczelnik Biura, Krzysztof Szwagrzyk. – Mamy za sobą, jako Instytut, kilkadziesiąt takich wystaw. Jednak dotyczyły one dużych miast, np. Warszawy, Krakowa, Wrocławia, czy Poznania. Oznacza to, że zainteresowanie historią w zakresie poznania ludzi, którzy tworzyli terenowy aparat bezpieki jest duże. Państwa inicjatywa jedynie potwierdza tę tendencję. Mieszkamy w kraju, który próbuje sobie poradzić ze spuścizną historyczną. Wszak nie można budować nowego państwa przy braku wiedzy historycznej dotyczącej minionego okresu politycznego. Ta wiedza przynosi nam nazwiska tak bohaterów, którzy walczyli o niepodległość naszego kraju, jak również twarze osób, które tworzyły totalitarny system. Nam, Instytutowi, przez wiele lat zarzucano, że nie pokazujemy tych sylwetek. Zatem naszym celem jest, aby twarze tych ludzi nie pozostawały jak dotychczas, anonimowe. Chcemy, aby mieszkańcy Środy Śląskiej i okolic mogli poznać twarze, nazwiska i podstawowe dane i kariery zawodowe tych, którzy współtworzyli miniony system władzy. Dla starszego pokolenia będzie to poznanie ludzi, o których myślano ze strachem, obawiając się z ich strony represji. Dla młodego pokolenia jest to możliwość poznania fragmentu historii. W moim przekonaniu poruszony temat historii lokalnej ma dodatkowy atut, a mianowicie powoduje, że ta historia staje się nam bliższa, bez względu na nasz wiek.

Od lewej: Krzysztof Szwagrzyk, Wojciech Trębacz, Sebastian Burdzy

- Mamy w tytule naszej wystawy „twarze”. Jest to o tyle mylące, że nie chodzi nam o eksponowanie wizerunku tych osób, ale o przedstawienie ich biografii – mówi kierownik referatu Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN we Wrocławiu, Wojciech Trębacz. – Chodzi o wszystkie aspekty dotyczące ich działalności. Należy przy tym pamiętać, że inaczej działali funkcjonariusze bezpieki, którzy tworzyli zręby ludowego państwa tuż po wojnie, a inaczej funkcjonariusze pracujący już w służbie bezpieczeństwa pod koniec lat 80. Tak czy owak, ludzie ci mieli ogromny wpływ na lokalne społeczeństwo. Jak wspomniał pan naczelnik, mamy już za sobą organizowanie takich wystaw, jednak odbywały się one na poziomie wojewódzkim, w takich miastach w obszarze właściwości naszego Oddziału, jak: Jelenia Góra, Opole czy Wrocław. Natomiast na poziomie powiatowym takiej ekspozycji w naszym Oddziale jeszcze nie było.

- To, że jesteście pierwszym powiatem w naszym Oddziale, który zgłosił ideę zorganizowania takiej wystawy nie oznacza, że nie mamy innych inicjatyw z terenu innych powiatów - mówi Krzysztof Szwagrzyk. – Są to jednak kwestie organizacyjne i finansowe. Państwu udało się połączyć siły, aby te problemy pokonać. Innym, niestety nie.

Gościem Instytutu Pamięci Narodowej był także najbardziej zainteresowany organizacją wystawy, Starosta Średzki, Sebastian Burdzy. – Edukację w szkole średniej rozpoczęłam w roku 1987, a więc dopiero po roku 1990 miałem niczym nieskrępowaną możliwość poznania historii Polski Ludowej. Kiedy redaktorzy gazety „Roland” zwrócili się do mnie z zaproszeniem do organizacji wystawy, nie zawahałem się. Od początku wiedziałem, że wystawa ta jest dla naszej społeczności lokalnej bardzo ważna, a szczególnie dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Proszę pamiętać, że jako starosta jestem organem prowadzącym szkolnictwo ponadgimnazjalne, tak więc ogromnie zależy mi, aby nasi uczniowie mieli możliwość bezpośrednio zapoznać się z historią współczesną ziemi, na której mieszkają. Z pewnością zainteresuje ona nie tylko młodzież, ale także starsze pokolenie, pamiętające doskonale z autopsji tamte czasy. Niezmiernie cieszę się, że jesteśmy pierwszym powiatem, który będzie mieć możliwość organizacji takiej wystawy.

Już dziś zastanawiamy się nad wydaniem publikacji w postaci monografii poświęconej Powiatowemu Urzędowi Bezpieczeństwa Publicznego w Środzie Śląskiej, a następnie w latach 60. referatowi ds. służby bezpieczeństwa przy Komendzie Powiatowej MO, a w latach 80. działającego w ramach struktury Rejonowego Urzędu Spraw Wewnętrznych pionu SB.

Zdając sobie doskonale sprawę, że organizowana wystawa jest potrzeba a nawet konieczna dla zrozumienia historii ostatnich kilkudziesięciu lat, wiemy doskonale jakie emocje budzi ujawnianie historii tworzonej przez ludzi, którzy w minionym systemie pozostawali bezkarni, stawiając się ponad społeczeństwo i w wielu przypadkach ponad ówczesne prawo. Świadczą dziś o tym ujawnione skrytobójstwa, parodie rozpraw wojskowych sądów rejonowych i działalności tamtejszej prokuratury. Wiele osób z terenu naszego powiatu straciło życie, było represjonowanych i odsiadywało nierzadko wieloletnie wyroki więzienia za działalność w takich organizacjach, jak: Rzeczpospolita Polska Walcząca, czy Wolność i Niezawisłość. I tym osobom chcemy zadedykować i poświęcić tę wystawę.

Jednocześnie prosimy o jej wsparcie  poprzez pomoc finansową i rzeczową przez instytucje działające na terenie naszego powiatu.

Patryk Medyński

Foto. i wideo Wiktor Kalita