ZABYTKOWE OBRAZY Z XVIII WIEKU W KOŚCIELE PARAFIALNYM PW. ŚW. ANDRZEJA APOSTOŁA W ŚRODZIE ŚL.

Nasza świątynia parafialna pw. św. Andrzeja Apostoła w Środzie Śl. posiada12 obrazów pochodzących z XVIII w. W latach 30-tych XX w. obrazy, wiszące dotychczas na filarach w nawie głównej katedry wrocławskiej, zostały w trakcie regotycyzacji katedry przeniesione do kościoła w Środzie Śl.

W nawie głównej na filarach od strony północnej i południowej wiszą po cztery obrazy. Natomiast w prezbiterium po stronie północnej i południowej po dwa obrazy.

Zaczynając zwiedzanie kościoła od wejścia głównego w kierunku prezbiterium, po stronie północnej widzimy 4 obrazy: św. Macieja, św. Pawła, św. Szymona, św. Mateusza, po stronie południowej również 4 obrazy: św. Piotra, Madonny, św. Jana, św. Tomasza .

Obrazy w latach 1983 – 1996 zostały poddane renowacji w Pracowni Konserwacji Zabytków we Wrocławiu.

Strona północna

1. Św. Maciej. Obraz należy do cyklu Przedstawień Apostołów, namalowany w Rzymie, na zamówienie dziekana katedry wrocławskiej Leopolda Sigismunda hr. von Frankenberg.

Opis: Święty stoi na kamiennym postumencie. Lewa stopa wsparta na kamieniu. W lewym rogu u stóp świętego – pałka (atrybut męczeństwa). Prawa ręka uniesiona, lewa podtrzymuje wspartą o biodro księgę. Spodnia szata błękitna, narzucony na nią szary płaszcz. W głębi, po prawej, scena powołania świętego na apostoła. Święty stoi naprzeciwko grupy siedzących apostołów, trzymających księgę i unosi dłoń w geście przysięgi. Ponad nimi unoszące się w obłokach popiersie błogosławiącego Chrystusa w czerwonym płaszczu. U góry, po lewej, na chmurach 3 uskrzydlone główki aniołków, po prawej klęczący na chmurze anioł w błękitnej szacie.

Św. Maciej jest patronem: Hanoweru, budowniczych, kowali, cukierników, rzeźników, wzywają go niepłodne małżeństwa oraz chłopcy rozpoczynający szkołę.

2. Św. Paweł. Obraz namalowany przez Meinardiego w Rzymie, na zamówienie dziekana katedry wrocławskiej Leopolda Sigismunda hr. von Frankenberg, należy do cyklu Przedstawień Apostołów.

Opis: Święty stoi na niskim podeście. Prawym łokciem wsparty jest na znajdującym się za jego plecami postumencie. Głowa lekko wzniesiona, zwrócona w lewo. Pod spodem długa zielona szata i narzucony na nią czerwony płaszcz. W lewym dolnym rogu księga, w prawym miecz; na postumencie kałamarz z piórem. W głębi, po prawej, scena nawrócenia św. Pawła, rozgrywająca się na tle pagórkowatego pejzażu i unoszący się nad nią w chmurach zmartwychwstały Chrystus w rozwianym białym płaszczu. W górze w obłokach dwa aniołki.

Św. Paweł jest patronem: licznych zakonów, Rzymu, Poznania, Rygi i diecezji gliwickiej, marynarzy, powroźników, tkaczy, robotnic, teologów, prasy katolickiej, duszpasterzy, tkaczy dywanów, siodlarzy, wikliniarzy, producentów namiotów.

3. Św. Szymon. Obraz namalowany po pożarze katedry wrocławskiej w 1759 r. dla uzupełnienia cyklu Przedstawień Apostołów, pędzla J. A. Meinardiego (wtedy spłonęły 3 obrazy: „Św. Szymon”, „Św. Bartłomiej” i „Św. Mateusz”).

Opis: Na pierwszym planie święty - starszy mężczyzna - o siwych włosach z krótką brodą - wstępujący po stopniach niskiego podestu. Przedstawiony z profilu, zwrócony w lewo, z uniesioną twarzą i wyciągniętymi rękoma, w długiej, zsuwającej się z ramienia szacie i narzuconym na nią płaszczu. W prawym dolnym rogu piła - atrybut męczeństwa. Po lewej za plecami świętego kątownica oparta o postument. W głębi po prawej - scena z życia świętego Szymona - grupa stojących mężczyzn i kobieta z niemowlęciem na rękach otaczający Chrystusa. W górze, po lewej dwa anioły na obłokach.

Św. Szymon jest patronem: farbiarzy, grabarzy, wytwórców wyrobów skórzanych, tkaczy, murarzy, pracowników leśnych, drwali, a także patronem beznadziejnych przypadków.

4. Św. Mateusz. Obraz namalowany przez Johanna Kynasta bezpośrednio po pożarze katedry w 1759 r. dla uzupełnienia cyklu Przedstawień Apostołów, pędzla Meinardiego.

Opis: Święty stoi na niskim półkolistym postumencie, prawym łokciem wsparty jest o umieszczony nieco z tyłu postument, lewa noga zgięta, stopa na mieszku z wysypującymi się monetami. Święty w długiej błękitnej szacie i narzuconym na nią jasno-ugrowym płaszczu. Na kolanie trzyma w rękach księgę. W lewym dolnym rogu obrazu otwarta księga, na postumencie księga i kałamarz stojący na wpół zapisanej karcie pergaminu. W głębi, po prawej stronie, scena powołania celnika Mateusza na apostoła. Chrystus, w czerwonej szacie i błękitnym płaszczu, wraz z trzema uczniami przed kantorem celnika. U góry, po prawej, siedzący na chmurze anioł w czerwonej szacie ze złożonymi rękami.

Św. Mateusz jest patronem: diecezji i miasta Salerno, alkoholików, księgowych, pracowników kantorów, celników, urzędników podatkowych, straży granicznej

Strona południowa

1. Św. Piotr. Obraz ufundowany przez Friedricha Maximiliana Wagenknechta w 1730 r..

Opis: Święty stoi na niewielkim podeście na tle fragmentu budowli, w długiej błękitnej szacie i narzuconym na nią brązowym płaszczu. W prawej ręce uniesionej do góry trzyma skrzyżowane klucze, lewa ręka spoczywa na księdze rozłożonej na umieszczonym nieco z tyłu postumencie. W prawym dolnym rogu widoczna część leżącego na ziemi krzyża i kajdany. W głębi, po lewej - rozgrywająca się na tle pejzażu z antyczną architekturą - scena powierzenia Piotrowi misji apostolskiej (klęczący św. Piotr w otoczeniu apostołów, naprzeciw wyciągający ku niemu rękę Chrystus owinięty białym płaszczem).W górze, w obłokach, po prawej stronie dwie uskrzydlone główki aniołów, a po lewej, jeden aniołek. Na dole po lewej stronie widnieje nazwisko fundatora: Krzysztof Maksymilian Wagenknecht, rajca, dobroczyńca 1730.

Św. Piotr jest patronem: Rzymu, Awinionu, Berlina, Biecza, Frankfurtu nad Menem, Poznania, Rygi, Saragossy, Lozanny, Duszników Zdrój, Genewy, Hamburga, Nantes, Trzebnicy, papieży, rybaków, sprzedawców ryb, rymarzy, blacharzy, zegarmistrzów, kamieniarzy, kowali, ślusarzy, marynarzy, żeglarzy, powroźników, sukienników, tkaczy, abstynentów, zdunów, budowniczych mostów, ukąszonych przez węże. Orędownik podczas epilepsji, gorączki, febry, ukąszeń.

2. Maryja. Obraz prawdopodobnie należy do cyklu Przedstawień Apostołów, malowanych w Rzymie, przez J. A. Meinardiego, na zamówienie dziekana katedry wrocławskiej Leopolda Sigismunda hr. von Frankenberg.

Opis: Maryja stoi, trzymając w prawej ręce księgę, lekko unosząc lewą. Odziana jest w długą czerwoną szatę, narzucony na nią błękitny płaszcz i żółtą chustę na głowie. Z tyłu, po lewej, kolumna na wysokim cokole, po prawej, w głębi, scena Zesłania Ducha Świętego, ukazującego się w postaci języków ognia nad głowami siedzącej na podwyższeniu Maryi i otaczających ją apostołów. W górze trzy uskrzydlone główki anielskie w obłokach.

3. Św. Jan. Obraz należy do cyklu Przedstawień Apostołów, namalowany w Rzymie, na zamówienie dziekana katedry wrocławskiej Leopolda Sigismunda hr. von Frankenberg.

Opis: Święty, ukazany jest z profilu, zwrócony w prawo, z lewą stopą wysuniętą. W prawym ręku trzyma pióro, a w lewym kartę pergaminu. Święty Jan ukazany jest jako młody mężczyzna, w długiej zielonej szacie przepasanej błękitnym pasem i narzuconym na nią czerwonym płaszczu. W prawym dolnym rogu widoczna jest księga, w lewym, przewrócony kielich. W głębi, scena Ostatniej Wieczerzy ze świętym Janem kładącym głowę na piersi Chrystusa. W górze unosząca się na chmurach Madonna w biało-szarej szacie i chuście na głowie.

Św. Jan jest patronem: Albanii, Azji Mniejszej, aptekarzy, urzędników, bednarzy, dziewic, zawodów związanych z pisaniem i przepisywaniem: introligatorów, kopistów, kreślarzy, biografów, papierników, pisarzy, litografów, owczarzy, skrybów, ślusarzy, wikliniarzy, teologów, uprawiających winorośl, wdów, czapników, hospicjów, szpitali, kapeluszników, wikliniarzy, pielgrzymów, sierot, dekarzy.

4. Św. Tomasz. Obraz należy do cyklu Przedstawień Apostołów, namalowany w Rzymie, na zamówienie dziekana katedry wrocławskiej Leopolda Sigismunda hr. von Frankenberg.

Opis: Prawa noga ugięta, wsparta na głowie posągu antycznego bóstwa, lewy łokieć wsparty o umieszczoną w prawym rogu obrazu pochyloną stellę z płaskorzeźbionym krzyżem i kwiatami u podnóża. Święty w szacie rozchylonej na piersiach, opadającej z lewego ramienia i narzuconym na nią płaszczu przytrzymywanym rzemieniem. U stóp świętego włócznia. Prawą ręką wskazuje na niebo. W głębi, po lewej, scena ze świętym Tomaszem wkładającym palce w ranę zmartwychwstałego Chrystusa.

Św. Tomasz jest patronem: Indii, Portugalii, Urbino, Farmy, Rygi, Zamościa, architektów, budowniczych, cieśli, geodetów, geometrów, kamieniarzy, murarzy, inżynierów, stolarzy, małżeństw, teologów.

Prezbiterium strona północna

1. Św. Bartłomiej. Obraz namalowany po pożarze katedry wrocławskiej w 1759 r., dla uzupełnienia cyklu Przedstawień Apostołów J. A. Meinardiego z 1721 r.

Opis: Święty stoi na drewnianym wózku, którego koło widoczne jest w prawym dolnym rogu obrazu. Spod zsuniętego płaszcza ukazują się nagie ramiona. W lewej ręce przyciśniętej do piersi trzyma nóż. Prawa ręka z przerzuconą połową płaszcza - lekko wzniesiona, krótkie włosy odsłaniają czoło, twarz okolona brodą. Nieco w tyle, w prawym rogu, bezkształtna postać bardzo słabo czytelna (można rozpoznać ekspresyjną twarz o szeroko otwartych ustach - jest to najprawdopodobniej wyobrażenie skóry ściągniętej ze świętego). Po lewej, za piecami świętego, architektoniczny postument zdobiony ornamentem zwijanym i pałki rozrzucone na platformie wózka. W głębi, z lewej, scena z życia świętego Bartłomieja - wypędzenie z niewiasty demona ulatującego pod postacią ptaka i nawrócenie pogan zgromadzonych wokół posągu bożka na dworze króla Polimiosa. W górze, po lewej, dwie uskrzydlone główki anielskie, a po prawej, anioł wskazuje na scenę w głębi

Św. Bartłomiej jest patronem: Armenii, Frankfurtu nad Menem, introligatorów, tynkarzy, garbarzy, rybaków, rzeźników, zegarmistrzów, wielu rzemieślników. Wzywany w przypadku chorób nerwowych, konwulsji i chorób skóry.

2. Św. Jakub Młodszy. Obraz należy do cyklu Przedstawień Apostołów, namalowany w Rzymie, na zamówienie dziekana katedry wrocławskiej Leopolda Sigismunda hr. von Frankenberg.

Opis: Święty stoi na lekko wzniesionym podeście. Młody mężczyzna o pozbawionej zarostu twarzy, w długiej szacie z krótkimi rękawami i narzuconym na nią rozwianym płaszczu. Lewa ręka wzniesiona, w prawej ukośnie trzymana halabarda. Po lewej stronie, nieco z tyłu, postument, a na nim kałamarz, księgi rozwinięte i zwój pergaminu. W głębi, po prawej, na tle architektury - scena należąca do ikonografii św. Jakuba Starszego - pochodząca z epizodu z czarownikiem Hermogenesem, który wysłał diabła, by ten odwiódł Jakuba od wiary. U góry obrazu sześć uskrzydlonych główek aniołów w obłokach.

Św. Jakub Młodszy jest patronem: Fryzji, czapników, hospicjów, szpitali, kapeluszników, wikliniarzy, pielgrzymów, sierot, dekarzy.

Strona południowa

1. Św. Jakub Starszy. Obraz należy do cyklu Przedstawień Apostołów, namalowany w Rzymie, na zamówienie dziekana katedry wrocławskiej Leopolda Sigismunda hr. von Frankenberg.

Opis: Święty w prawej ręce trzyma włócznię służącą mu za kostur. Ubrany jest w długą szatę, na którą narzucony jest płaszcz i krótką pelerynę ozdobioną muszlą. Po lewej ręce świętego, w głębi, scena z życia świętego Jakuba. Maria Salome ukazuje swego klęczącego syna Chrystusowi, siedzącemu na okrągłym balu w otoczeniu stojących apostołów. W górze lecące uskrzydlone główki aniołów w obłokach.

Św. Jakub Starszy jest patronem: Hiszpanii, Portugalii, bazyliki archidiecezjalnej w Szczecinie, konkatedry w Olsztynie, walk z islamem, rybaków, czapników, hospicjów, szpitali, kapeluszników, wikliniarzy, pielgrzymów, sierot, dekarzy, czapników, aptekarzy, robotników, żebraków, farmaceutów, kowali, woskarzy. Bywa wzywany w modlitwach o pogodę i w przypadkach reumatyzmu.

2. Św. Filip. Obraz namalowany przez J.A. Meinardiego w Rzymie, na zamówienie dziekana katedry wrocławskiej Leopolda Sigismunda hr von Frankenberg, należący do cyklu Przedstawień Apostołów.

Opis: Święty stoi ze skrzyżowanymi nogami na niewysokim podeście, wsparty prawym łokciem o architektoniczny eiement, stojący za nim. Apostoł w długiej szacie i narzuconym na nią płaszczu, trzyma w rękach zapisany zwój. Z tyłu, za jego plecami, widoczna górna część krzyża w kształcie litery „T” (atrybut męczeńskiej śmierci).

W lewym dolnym rogu cielsko smoka (wg apokryfów wypędzonego przez św. Filipa ze świątyni Marsa na ziemi scytyjskiej), w prawym rogu na podeście – księga.Za nią, w głębi, scena powołania św. Filipa na apostoła i przyprowadzenie przez niego Natanaela przed Chrystusa. W górze, unoszące się wśród chmur dwa anioły.

Św. Filip jest patronem: Antwerpii, pilśniarzy, czapników, kapeluszników, garbarzy, kramarzy, cukierników, sklepikarzy, humorystów.

Ks. Adam Wiśniewski SDB

Tekst do wszystkich obrazów opracowano na podstawie kart ewidencyjnych zabytków ruchomych, znajdujących się w archiwum parafii św. Andrzeja Apostoła w Środzie Śl.

Zdjęcia obrazów wykonał 21 listopada 2012 r. R. Żłobiński, fotograf średzki.

Obrazy w poniższej galerii są przedstawione w opisanej kolejności.

{phocagallery view=category|categoryid=39|
imageid=0|limitstart=0|limitcount=0|
fontcolor=#B88A00|bgcolor=#C0C0C0|bgcolorhover=#FF2400|imagebgcolor=#FFD24D|
bordercolor=#B88A00|bordercolorhover=#86B300|
detail=0|displayname=1|displaydetail=1|displaydownload=0|float=right}