Ku umocnieniu ludowej władzy (cz. I)

W  1952 r., w Powiecie Średzkim łatwo i lekko nie było. Napływ ludności ustabilizował się, choć wciąż przybywali ludzie z różnych stron przedwojennej Polski. Wśród  „elementu napływowego”, byli także ci, którzy stanęli w poprzek ugruntowanej już władzy komunistów.

Nie była to oczywiście żadna opozycja w pojęciu używanego dziś terminu w polityce. Osoby te określano jako „oporne”, „wrogie ludowej władzy”, „wrogie nowej rzeczywistości”. I na wszelkie sposoby z nimi walczono.

W historii powojennej kraju rok 1952 zaznaczył się kilkoma ważnymi wydarzeniami. 5 kwietnia podpisano polsko-radziecką umowę o budowie Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie, którego budowę rozpoczęto miesiąc później, 2 maja.

Dzień później w eter popłynęła pierwsza w języku polskim audycja Radia Wolna Europa, za którego słuchanie średzcy ubecy ścigali mieszkańców powiatu w późniejszych miesiącach, a później latach (słuchano już wówczas audycji m.in. BBC). 8 maja biskupi polscy, zebrani w Krakowie, skierowali list do rządu, który zawierał protest przeciwko szykanowaniu Kościoła i ingerencji w jego sprawy wewnętrzne. Krytyce poddano ograniczanie możliwości wydawania czasopism katolickich i wymuszanie na księżach ślubowań na wierność państwu. Również i postawa wielu księży na naszym terenie była w ówczesnym czasie śledzona przez donosicieli i analizowana przez agentów bezpieki.

I w końcu wydarzenie znamienne dla Polski, choć nie bez precedensu dla historii Europy. 22 lipca uchwalono tzw. stalinowską konstytucję. Przyjęto m.in. nową nazwę państwa: PRL, zniesiono urząd prezydenta i powołano Radę Państwa. Przeze 45 lat ten ustrojowy akt prawny nowelizowany był 23 razy i obowiązywał do czasu uchwalenia przez Sejm tzw. „Małej Konstytucji”, co miało miejsce 17 października 1992 roku.

4 lutego 1952 roku szef Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Środzie Śląskiej, napisał pierwsze w tym roku miesięczne sprawozdanie do szefa Wojewódzkiego Urzędu BP.

Jak zawsze, publikując materiały archiwalne IPN, zachowujemy oryginalną pisownię raportu, a więc przepisujemy z błędami ortograficznymi dla ukazania kondycji intelektualnej oficerów z kierownictwa UB. Autorem raportu i ówczesnym szefem PUBP w Środzie Śl. był Krzyżanowski. Śródtytuły i dopełnienia użytych w oryginale skrótów pochodzą od redakcji.

 Bandyci i dywersanci

Stan bezpieczeństwa na tut. powiecie nadal nieulega zmianom, gdyż pomimo tylu realizacji, nadal mamy prowadzoną działalność bandycko-dywersyjną jak napady a obecnie pożary. –

W poprzednich sprawozdaniach pisaliśmy o rozpracowaniu bandy na terenie gromady Kobylnik w spółdzielni produkcyjnej, sprawę tą prowadziłem osobiście, mając tam informatora „Rannego”, oraz K.p. (kontakt poufny? – dop. PM). W miesiącu sprawozdawczym sprawa ta została zrealizowana, figuranci zostali aresztowani, jak Chmielewski Heronim, Chmielewski Józef, Szmit Bolesław, w toku śledztwa udowodniono im nielegalne posiadanie broni usiłowanie dokonywania napadów do czego się przyznali. Jednak decyzją szefa WUBP (Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego – dop. PM) w/wymienieni zostali z aresztu zwolnieni. W miesiącu sprawozdawczym otrzymano dane, że ob. Kamiński Kazimierz, posiada nielegalnie pistolet Wis. W sprawie tej nastawiono się na głębsze rozpracowanie Kamińskiego i aresztowania go, po wyjaśnieniu wszystkich danych.

W miesiącu sprawozdawczym do sprawy środowiska akowskiego w Środzie Śląskiej otrzymano dalsze materiały od inf. „Zbyszek” który mówi że przybył do tego środowiska jeszcze jeden wróg dyrektor Banku Rolnego, który przybył na tut. powiat niedawno. Informator „Zawisza” nadal podaje o działalności tegoż środowiska.

Przezemnie jest prowadzona sprawa b. członków bandy Murata gdzie po realizacji tejże bandy pewna część czł.[onków] pozostała. Obecnie po linii tej pracuje inf.[ormator] „Zbyszek”.

Należy stwierdzić, że czł. ci nadal prowadzą wrogą działalność, a inf. ma do nich dotarcie oraz część czł. tejże bandy nadal ukrywa się i są poszukiwani.

W gromadzie Słup od dłuższego czasu jest prowadzona wroga działalność. W miesiącu grudniu 1951 roku zostało tam rozbite zebranie gromadzkie, gdzie omawiano założenie spółdzielni produkcyjnej w tejże gromadzie kiedy odbywało się zebranie zgaszono światło przez transformator. W miesiącu styczniu 1952 roku w tejże gromadzie w nocy został pobity przodujący chłop Sokołowski który jest aktywistą gromadzkim. Po nastawieniu inf. „Rannego” na ustalenie kto prowadzi tą wrogą działalność inf. podał dwa mieszkańcy tejże gromady Słup, a to (w raporcie puste miejsce na ich wpisanie, czego nie uczyniono – dop. PM) posiadają nielegalnie klucze od transformatora i oni wyłączają światło, jak też oni pobi;li Sokołowskiego. Wymieni są wrogo ustosunkowani do obecnej rzeczywistości. W tej sprawie został nadal nastawiony inf. „Ranny”, oraz przeprowadzone zostanie śledztwo.

 Podpalacze

Dnia 19. I. 1952 r. w gromadzie Piechorowice tut. powiatu została podpalona stodoła która spłonęła. Stodoła ta była własnością Gacek Anieli i Markiewicza Jana. Sprawcy podpalenia nie ustaleni. Nadmienić należy że w tej wiosce obecnie powstała spółdzielnia produkcyjna. W grudniu kiedy nastąpił pożar syn właścicielki stodoły Gacek miał wesele, biorąc sobie za żonę córkę „łemka” przesiedleńca z akcji „W”. Rodzice tejże niepozwalali jej się żenić z Gackiem gdyż on nie jest łemkiem, a w czasie wesela uciekli z domu, z tego zachodzi podejrzenie że podpalenie mogło nastąpić przez wesele ze strony przesiedleńców z akcji „W”. (Chodzi o militarną akcję wymierzoną w struktury Ukraińskiej Powstańczej Armii i Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i jednocześnie akcję przesiedleńczą, dokonaną w celu usunięcia wybranych grup ludnościowych, m.in. Ukraińców, Bojków, Dolinian i Łemków, jak również rodzin mieszanych polsko-ukraińskich, głównie z terenów Polski południowo-wschodniej (Rzeszowszczyzna i Lubelszczyzna), i przymusowe przesiedlenie ich na tzw. Ziemie Odzyskane. Akcja „W” miała miejsce w roku 1947 – dop. PM).

W dniu 2. II. 1952 r. w spółdzielni produkcyjnej Wilczków spłonął dach nad dużą chlewnią, własność spółdzielni produkcyjnej. Pożar powstał na skutek niedbalstwa ze strony Zarządu spółdzielni produkcyjnej a mianowicie w chlewni tej stały dwa duże parniki pod którymi palono, komin od tychże parników przechodził strych, na strych nakładli słomy,, a także obok komina były dziury i właśnie przez te dziury ogień wydostał się i zapaliła się słoma. Chlewnia jest jednak nadal w używaniu.

Nadmienić tutaj należy, że jak Zarząd tak też przew.[odniczący] tejże spółdzielni produkcyjnej tow. Sendek mieli kilkakrotnie zwracaną uwagę przez straż pożarną i M.O. aby usunąć tą słomę, tego nie wykonali.

Na wymienione wyżej pożary założono sprawy ag.-śledcze nastawiono agenturę, w celu ustalenia winnych podpalenia.

Wrogie elementy agitują

Jak podawaliśmy w poprzednich raportach w środowisku wrogim w gromadzie Rusko, figuranci tegoż środowiska to b. czł. AK i innych podobnych. Nadal prowadzą oni rozbijacką robotę, przez propagandę, z gromady tej część chłopów zapisała się do spółdzielni produkcyjnej w Wilczkowie, a elementy wyżej podane agitują, aby nieprzystępować do spółdzielni prod. Sami zbierają się uciekać z tej gromady. W środowisku tym mamy dwóch informatorów „Szostak” i „Bolek”.

W miesiącu styczniu została przeprowadzona realizacja rozpracowania agenturalnego „Plon”. W toku realizacji zostało aresztowanych sześć osób pracowników PGR Zespołu Wilków którzy prowadzili sabotażową działalność na odcinku PGR-ów, zajmując kier. stanowiska. Aresztowani częściowo mieszkali na tut. powiecie a 2 mieszkało poza powiatem, jeden Nowak mieszkał w woj. Katowice, drugi mieszkał w woj. Kielce, gdzie byli wysłani pracownicy tut. Urzędu którzy tam dokonali aresztu w/w, obecnie sprawa jest w toku śledztwa.

Ostatnio otrzymujemy dane o wrogiej działalności w drugim Zespole PGR Juszczyn, gdzie jesienią 1951 roku została spalona stodoła ze zbożem, kradzież pasów (transmisyjnych do młocarni – przyp. PM), niewykopanie ziemniaków, a ostatnio w tymże Zespole nie zebrano lnu poplonowego który został przysypany śniegiem. W Zespole tym nie posiadamy agentury, ostatnio został opracowany kandydat na werbunek i wysłano do zatwierdzenia do W.U.B.P., oraz jest opracowywany drugi kandydat na werbunek. Celem ustalenia wrogiej działalności w tym Zespole.

W miesiącu sprawozdawczym otrzymano dane od agentury o wrogiej działalności prowadzonej przez niejakiego Zdanowicza, który niedawno wstąpił do pracy straży przemysłowej na Cukrowni Małoszyn. Wymieniony rozsiewa wrogą propagandę p-ko obecnej rzeczywistości i ZSRR. Zdanowicz został wzięty w opracowanie przez agenturę.

W miesiącu styczniu rolnik z gromady Ujazd Górny tut. powiatu Wójtowicz Władysław czł. P.Z.P.R. Wymieniony jest aktywistą wiejskim, wywiązywał się ze świadczeń wobec państwa za co został odznaczony srebrnym Krzyżem Zasługi. Po otrzymaniu tegoż odznaczenia wymieniony napisał artykuł, który ukazał się w „Gromadzie”. Po ukazaniu się jego artykułu w ciągu 3 dni otrzymał pięć listów anonimowych, z pogróżkami i odgrażaniem, nawet karą śmierci. Po przeanalizowaniu tychże anonimów opracowano plan przedsięwzięć. W celu ustalenia adresata zostało nastawionych 2 inf. z tej wioski gdyż anonim musi być pisany z tej wioski, gdzie mieszka Wójtowicz.

Włamywacze, Świadkowie Jehowi i kler

Ostatnio otrzymano materiały do sprawy włamania do Pow. Kom. S.P. (Chodzi o Powiatową Komendę „Służby Polsce” [SP]. Była to powołana przez państwo 25 lutego 1948 roku młodzieżowa organizacja paramilitarna, grupująca młodzież w wieku od 16 do 21 lat. Jej statutowym celem było włączenie twórczego zapału młodego pokolenia do pracy nad rozwojem sił i bogactwa Narodu oraz rozszerzenie systemu wychowania narodowego, przedłużenie kształcenia i wychowania młodzieży poza okres obowiązku szkolnego – dop. PM), które miało miejsce w roku 1951, gdzie była zabrana broń i granaty. Otrzymane dane świadczą, że pracownik tejże Komendy Romejko który w owym czasie był magazynierem S.P. podrabiał kwity, zagubił jeden karabin. Są poszlaki że skradł radio z S.P., które jest podawane jakoby miało zaginąć w czasie napadu na S.P. Te dane mówią nam, że w dokonanym włamaniu brał udział Romejko, obecnie dokumentujemy dane celem pociągnięcia do odpowiedzialności Romejki.

W miesiącu styczniu 1952 r. otrzymano doniesienie że na tut. powiecie nadal rozwijają swoją działalność świadkowie Jechowy i to aktywnie pracują. W gromadzie Szymanów jest niewiasta pochodzenia niemieckiego ob.[ywatelstwa] Polskiego, którą nazywają zenia. Ta nigdzie nie pracuje a tylko zajmuje się pracą sekty i uaktywnia tych którzy zaprzestali prowadzić działalność w tejże sekcie. W tejże sprawie jest nastawiony k.p. (kontakt poufny – przyp. PM) , który ma tam dotarcie marne oraz opracujemy przedsięwzięcie w celu rozpracowania działalności w/w.

Po lini kleru otrzymano dane że Ks. Howek autochton z gromady Gościsław ostatnio  odprawiał mszę oczywiście za pieniądze. Msza ta była odprawiana za czł. nielegalnej organizacji którzy ostatnio zostali aresztowani przez W.U.B.P. Ksiądz modlił się, aby ci bandyci otrzymali małe wyroki sądowe.

Należy tutaj stwierdzić  że czł. rodzin aresztowanych zwrócili się do ks. Galka z Osieka gdzie dużo z tej gromady jest aresztowanych a brat w/w ks. uciekł przed aresztowaniem, aby ten odprawił mszę za tych, co siedzą, ten się nie zgodził.

Zawiadowca złodziej

W ostatnim miesiącu otrzymano dane o wrogiej działalności zawiadowcy stacji Kolejowej Księginice który okrada w jaki tylko sposób może mienie państwowe, prowadzi wrogą działalność przeciwko czł. P.Z.P.R., nie chciał dopuścić aby tam powstało P.O.P., bierze on łapówki. Obecnie po otrzymaniu tych materiałów przez tut. Urząd jest prowadzone śledztwo w celu udokumentowania wrogiej działalności.

W ostatnim miesiącu otrzymano dane że pracownicy stacji kolejowej Brzezinka jak zawiadowca, dyżurny prowadzą wrogą sabotarzową  działalność, kradną i piją, biorą łapówki, ze stacji kolejowej zrobili sobie prywatne przedsiębiorstwo. W tej sprawie obecnie przesłuchujemy świadków celem udokumentowania ich działalności i pociągnięcia do odpowiedzialności winnych.

Stalinowska „konstytucja” i resume

W sprawie dyskusji nad projektem Konstytucji narazie doniesień o wrogich wypowiedziach lub innej wrogiej działalności niezanotowano. Natomiast jeżeli się rozchodzi o wrogie środowiska to są wskazani, w ten sposób że oni przewidywali w Konstytucji Kolektywizację przemocą a także w sprawie kościoła, jednak po ukazaniu się projektu sprawy te są postawione nie tak jak oni myśleli.

Biorąc ogólnie pracę operacyjną całego Urzędu za m-c styczeń, pomimo pewnych osiągnięć jak 9 aresztowanych, otrzymano kilka zaczepnych doniesień do spraw operacyjnych, a w szczególności spotkania nic się nie poprawiły, częściowo przeszkodziła zima, pracownicy (z PUBP – przyp. PM) nie mogli jeździć na rowerach, inf. też nie stawiali się na spotkania z powodu trudności dostania się na miejsce oraz brak mieszkań konspiracyjnych.

Wykaz aresztowanych w miesiącu sprawozdawczym

1.       Durok Józef syn Franciszka – podejrzany o szkodnictwo gosp. W PGR Ramułtowice.

2.       Kozyra Wacław syn Alojego – podejrzany o szkodnictwo gosp. w PGR Ramułtowice.

3.       Nowak Marian syn Stanisława – podejrzany o szkodnictwo gosp.  W PGR Gałów.

4.       Panek Mieczysław syn Stanisława – podejrzany o szkodnictwo gosp. w PGR Gałów i nadużycia.

5.       Bębenek Jan syn Franciszka – podejrzany o szkodnictwo gosp. W PGR Wilków Średzki.

6.       Dziurowicz Zygfryd syn Romana – podejrzany o szkodnictwo gospodarcze w Zespole PGR Wilków Średzki. Zootechnik.

Patryk Medyński
Wiktor Kalita