Historyczne odkrycie! Korespondencja średzian ujawnia kulisy przeszłości

To właśnie w 1985 roku na Rynku Dolnym w Środzie Śląskiej stanął pomnik "Żołnierzom Polskim", będący wyrazem hołdu dla walczących o Ojczyznę. Rok 2025 przynosi 40. rocznicę jego powstania oraz uroczystego poświęcenia, co czyni poniższy list szczególnie cennym.

LIST GRATULACYJNY – awans na pułkownika pilota -  Jana Hryniewicza (Dęblińska Szkoła Orląt).                                                                                                                                                                                                                 

24 Maja 1985 r.

Szanowny Panie Pułkowniku!

W pierwszych słowach niniejszego listu, w imieniu młodzieży modelarstwa lotniczego LOK oraz własnym, składam Panu, Panie Janie najserdeczniejsze gratulacje z okazji awansu do stopnia pułkownika Wojsk Lotniczych  - Polski.

Na wiadomość od naszego znajomego, że zna do Pana adres, postanowiliśmy z miejsca napisać do Pana kilka słów o naszym życiu modelarstwa lotniczego w Środzie Śląskiej. Jak Panu wiadomo, byłem i nadal jestem miłośnikiem i dyplomowanym instruktorem modelarstwa lotniczego, szczególnie wychowawcą młodzieży szkół podstawowych. W ciągu 38 lat pracy instruktora modelarstwa lotniczego przeszkoliłem 4,5 tysiąca modelarzy lotniczych, zbudowaliśmy łącznie ponad 5 tysięcy (5000)* różnych modeli. 

Na terenie Ośrodka Sportu i Wypoczynku (Kajaki) w Środzie Śląskiej zbudowaliśmy Tor Modelarstwa Lotniczego – uwięź, na którym od 5 do 8 lipca 1984 roku odbyły się Centralne Zawody Modeli Lotniczych (na uwięzi)  Ligi Obrony Kraju. O czym szerzej jest kilka słów w „Modelarzu” nr 9/ 84 – który na pamiątkę naszych wspólnych przeżyć  przesyłam Panu. Na stronie 9 i 11 tego „Modelarza” jest opis naszych zawodów, a na stronie 30 kilka słów na mój temat z moją podobizną. 

Obecnie Panie pułkowniku budujemy pomnik „ŻOŁNIERZOM POLSKIM” w Środzie Śląskiej na placu Wolności i naprzeciw wylotu ulicy B. Bieruta (Świdnicka)*, niemal idealnie vis a vis mieszkania w budynku, w którym Pan mieszkał. Załączam tez pocztówkę z makietą tego pomnika, który w dniu 14 lipca 1985 r. będzie uroczyście odsłonięty. Na tablicy pamiątkowej jest napis, taki jak na zdjęciu. U góry są cztery Orły Wojska Polskiego - odlane z brązu, o wadze po około 45 – 52 kg. Są to orły noszone na czapkach wojska polskiego przez żołnierzy z 1 Dywizji im. Tadeusza Kościuszki, obecnie noszone, z czasów piastowskich i do 1939 roku (z Orłem w Koronie)*. Cały pomnik zbudowany będzie z granitowych bloków o wymiarach 1mx1mx1m,  o wysokości 6 metrów.

Na miejscu dawniejszej piaskowni za „Kajakami”, zbudowaliśmy również w czynie społecznym Strzelnicę Sportową: 100 - metrówkę i młodzieżową 50 i 25 - metrową. W tym roku będziemy ten teren (Strzelnicy Sportowej) modernizować. Rozwinęliśmy działalność sportów obronnych w naszej organizacji Ligi Obrony Kraju do tego stopnia, że w zawodach udział bierze średnio po 80 – 120 zawodników (!!!)*. Mamy zdolną i utalentowaną młodzież, której potrzeba dobrych i z sercem wychowawców - właśnie takich jak był Pan, Panie Pułkowniku.

Młodzież zrzeszona w kołach LOK oraz w klubach rolnika „Samopomoc Chłopska”, zawsze i mile wspomina nasze spotkania, odczyty i pogadanki, nie tylko w Środzie Śląskiej, ale i we wsiach - w Juszczynie z panią Zofią Lis, we wsiach Szczepanów, Kostomłoty, Lutynia, itd., itd… 

W Środzie Śląskiej przystępujemy też do powołania Rejonowego Zrzeszenia Ligi Obrony Kraju z gminami: Kostomłoty, Malczyce, Miękinia i Środa Śląska i być może Kąty Wrocławskie z Mietkowem. Zorganizowaliśmy 21 Kół Ligi Obrony Kraju z 1000 członków.

Kończąc, wraz z Panem pułkownikiem pilotem Antonim Chojcanem przesyłamy Panu żołnierskie pozdrowienia. Czołem Panie Pułkowniku. Życzymy dużo, dużo zdrowia.

Władysław Kopacz

Udostępnił do druku syn -  Wojciech Kopacz

***

Pułkownik pilot Jan Hryniewicz urodził się 22.01.1902 r. na Wileńszczyznie. W czasie II wojny światowej pilot Polskich Sił Powietrznych, dowódca Eskadry C Dywizjonu 309 w Wielkiej Brytanii, pomysłodawca sztandaru Polskich Sił Powietrznych na Zachodzie. Adiutant generała Lucjana Żeligowskiego. Odznaczony Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari, Medalem Lotniczym - trzykrotnie oraz Srebrnym Krzyżem Zasługi. Honorowy Obywatel miasta Dęblin. 17 lat mieszkał w Środzie Śląskiej, gdzie aktywnie uczestniczył w życiu społecznym i pracował z młodzieżą. Zmarł 26.07.1989 r. w Dęblinie (Wyższa Oficerska Szkoła Lotnicza).

We wrześniu 2009 roku został uhonorowany tablicą pamiątkową na średzkim Ratuszu z wymownym podpisem - "Miłość żąda ofiary!"

01.09.2009 r. - uroczystość odsłonięcia tablicy pamiątkowej poświęconej pułkownikowi pilotowi Janowi Hryniewiczowi

Władysław Kopacz urodził się w wielodzietnej rodzinie 1 września 1921 r. w Dołuszycach, wsi pod Bochnią. Żołnierz Armii Poznań, obrońca Lwowa w 1939 r. Po 5-letnim pobycie w niemieckich obozach pracy, w tym w Dreetz (legendarna fabryka materiałów wybuchowych) i dwóch ucieczkach w celu przekazania informacji o latających bombach V1 polskiemu wywiadowi, po wojnie osiedla się w Środzie Śląskiej. Pracuje jako urzędnik starostwa, a społecznie jest  instruktorem modelarstwa lotniczego i inicjatorem budowy pomnika "Żołnierzom Polskim" na średzkim rynku. Umiera 22 października 1996 r. w Środzie Śląskiej.

W oparciu o spisane wspomnienia Pana Władysława, z inicjatywy jego syna Wojciecha oraz przy współudziale gazety Roland, w 2012 roku powstała wyjątkowa książka zatytułowana "Terra Incognita". Publikacja ta przybliża losy polskich osadników na ziemi średzkiej po II wojnie światowej, stanowiąc cenne świadectwo historii i pamięci o dawnych wydarzeniach.