środa 19.02.2025

Imieniny: Arnolda Józefa Konrada

Jesteśmy razem od 33 lat!
list | artykuł | zdjęcia
// reklama@roland-gazeta.pl // + 48 500 027 343 //

poleasingowe.pl

    Dział: Historia poniedziałek, 22 lipiec 2024 20:28


Z historii Romów w Środzie Śląskiej

Skomentuj

Dzięki skrupulatności władz komunistycznej Polski możemy dowiedzieć się nie tylko, kiedy dokładnie do Środy Śląskiej przybyli i osiedlili się pierwsi Romowie, lecz także gruntownie zrekonstruować dzieje każdej romskiej rodziny, dowiedzieć się jakie prace podejmowali i jak jakość ich pracy oceniali zwierzchnicy. Nie było to bynajmniej standardowe zachowanie wobec wszystkich obywateli PRL.




Średzcy Romowie, II połowa lat 50. ub. w. / Od prawej: w chustce Marta Siwak z siostrzenicą Marysią Siwak, Maria Ondycz, Ewa Czerwieniak, Rozalia Siwak, Helena Czerwieniak, trójka dzieci poniżej - Grażyna, Ryszard i Janusz Ondycz / fot. archiwum prywatne Średzcy Romowie, II połowa lat 50. ub. w. / Od prawej: w chustce Marta Siwak z siostrzenicą Marysią Siwak, Maria Ondycz, Ewa Czerwieniak, Rozalia Siwak, Helena Czerwieniak, trójka dzieci poniżej - Grażyna, Ryszard i Janusz Ondycz / fot. archiwum prywatne


Romowie, jako widoczna i wyróżniająca się mniejszość, pozostawali pod szczególnym nadzorem władz. Prezydium Powiatowej Rady Narodowej zbierało informacje o poszczególnych rodzinach, monitorowało naukę romskich dzieci, badało sytuację materialną rodzin i ich warunki bytowe. Wyszczególniając przy tym dokładnie na jakich ulicach zamieszkują, jakie metraże posiadają ich mieszkania, w jakim są stanie oraz jakie posiadają umeblowanie.

Na podstawie tych informacji, raportowanych do władz państwowych, tworzono sprawozdania dotyczące Romów żyjących na całym Dolnym Śląsku. Dokumenty te przechowywane w Archiwum Państwowym we Wrocławiu są podstawowym źródłem wiedzy na temat średzkich Romów, silnie obecnych do dzisiaj nie tylko we wspomnieniach mieszkańców miasta.

Według zebranych informacji, ludność romska miała trafić do Środy Śląskiej w 1947 r. w ramach akcji „Wisła” razem z ludnością łemkowską, potocznie nazywaną wówczas „ukraińską”. Szacowano, że było to 120 osób nazywanych „Cyganami górskimi” zabranych z rejonów Krynicy. Byli to Romowie, którzy przeżyli czystki etniczne prowadzone przez nazistów.

Pierwotnie posiadali oni niewielkie domy z kawałkiem gruntu. Zarabiali na życie utwardzaniem dróg, lub graniem na instrumentach dla kuracjuszy w Krynicy i imprezach weselnych. W przeciwieństwie do Romów żyjących w taborach i prowadzących wędrowny tryb życia, ci prowadzili osiadły tryb życia jeszcze przed przybyciem na Dolny Śląsk.

Prócz samej Środy Śląskiej dwie rodziny Romów trafić miały do Miękini. Jedna objęła gospodarstwo w Rusku. W jednym z wczesnych raportów o średzkich Romach podawano, że krąży o nich krzywdząca opinia złodziei wynoszących drewno z niezamieszkałych budynków. Podawano jednak, że tym procederem zajmowali się w równym stopniu także Polacy, posuwając się nawet do wycinania belek stropowych.

W 1964 r. w powiecie średzkim przeprowadzona została akcja „C”, której celem było dokładne określenie liczby mieszkańców pochodzenia romskiego. Na jej podstawie stwierdzono, że w Miękini mieszka 9 osób, w Źródłach 1, w Rusku 6, natomiast w Środzie Śląskiej 99 (łącznie 115, w 1965 r. 106). Pośród nich było 31 mężczyzn powyżej 18 roku życia. Tyle samo kobiet w tej kategorii wiekowej. Młodzieży w wieku szkolnym (7-14 lat) 22 osoby, a wieku 14 do 18 – 5. Dzieci w wieku przedszkolnym 23.

Większość z tych osób wykonywała prace niewymagające kwalifikacji (prace melioracyjne, porządkowe, polowe). Podawano, że w przypadku redukcji etatów w pierwszej kolejności wybierano mieszkańców pochodzenia romskiego, jak miało to miejsce chociażby w przypadku „Bakutilu”. Informowano, że często Romowie żyją w trudnych warunkach (ciasne mieszkania z niskim standardem sanitarnym). Utyskiwano przy tym, że w jednym przypadku budynek mieszkalny oddany do użytku po kapitalnym remoncie w 1960 r., zamieszkały przez sześć rodzin, po roku ponownie wymagał remontu. Odnotowano także ubytek desek na strychu. Sprawa oparła się nawet o prokuratora, ale ostatecznie została umorzona.

W tym samym dokumencie podawano jednak, że ludność romska mieszka także w mocno zawilgoconym budynku przy ul. Kościuszki 23 oraz, że inne rodziny wkładają sporo starań w utrzymanie nieruchomości w dobrym stanie. Ostatecznie konkluzja przy podanych faktach była podobna: zbliżone zachowania są bardzo podobne do zachowań rodzin polskich.

Niezależnie od tego, władze monitorowały i raportowały także fakt pojawienia się romskich taborów w powiecie. Jak informowano, w dniach od 13 do 15 maja 1965 r. tabor składający się z 50 wozów zatrzymał się między Michałowem, a Piersnem. Pochodzić mieli z rejonów Rawicza, Żnina, Jarocina, a starszym taboru był Adam Kamiński.

Przy Powiatowej Radzie Narodowej znajdował się zespół koordynacyjny do spraw ludności romskiej. Nieuchronnie zachodziły także procesy asymilacyjne. Odnotowywano także istnienie małżeństw mieszanych. Zauważano, że niektóre z dzieci należą również do ZHP. Nie odnotowano za to istnienia żadnego zespołu muzycznego. Niewykluczone jednak, że grę na instrumentach uprawiali pojedynczy członkowie społeczności, co jednak mogło się wymknąć uwadze urzędników. Jak donosił w 1970 r. Związek Młodzieży Socjalistycznej w Środzie Śląskiej, mimo namów, żaden z przedstawicieli mniejszości nie chciał wstąpić do organizacji.

Zachowane archiwalia pozwalają zrekonstruować historię średzkich Romów niemalże do końca lat 80. XX w. Wielu z potomków opisywanych rodzin żyje nadal w mieście.

Informacje pobieżnie zebrane w tekście stanowią istotne uzupełnienie istniejącej luki w opisie powojennej historii Środy Śląskiej.

dr Paweł Duma

Redakcja gazety Roland bardzo dziękuje Pani Lucynie Matkowskiej (z domu Ondycz) za użyczenie rodzinnych zdjęć do publikacji.

img 20240722 wa0009

 Maria Ondycz z synem Ryszardem i córką Grażyną w średzkim parku.

img 20240722 wa0011

Od lewej: w sukience z białymi guzikami Maria Ondycz, jej mąż Aleksander Ondycz, brat Pani Marii Jan Czerwieniak i jego żona Helena Czerwieniak.



 

Artykuły w kategorii:

 


Wczytywanie komentarza... Komentarz zostanie odświeżony po 00:00.
Zaloguj się aby dodać komentarz.
pozostały limit znaków.
Zaloguj się za pomocą ( Zarejestruj się? )
POWIAT ŚREDZKI pogoda

NAJNOWSZE PUBLIKACJE:

Handlo Trans


Ha, ha, ha
1. <Lepszy dobór kadry....< To teoria, a praktyka jest taka, że UM zmienił się ...
To nie jest trudny wybór, przecież jest początek tygodnia - alkohol odpada. Widocznie "bohater" tej krótkiej ...
Szkoda, że przedmiotem głosowania było tylko podniesienie ceny i to znaczne z dotychczasowego 28,70 zł na ...

Lokalne ogłoszenia drobne

03.01.2025 17:44 wrote:

Sprzedam dom w miejscowości Wilczków gm. Malczyce, pow. 77,40 m2, trzy pokoje, w trakcie remontu, nowe okna, instalacja elektryczna i wodna, poz…

02.01.2025 09:02 wrote:

SKUP ANTYKÓW - GOTÓWKA – SPRAWDŹ ! Kupię stare Obrazy, Obrazki, Ikony, Witraże, Porcelana, Srebro, Sztućce, Zegarki, Lampy, Figurki, Rzeźby, Pła…

09.12.2024 19:47 wrote:

Mam do sprzedania elegancką Skodę stan techniczny super nie ma korozji jeździ działa w miarę nowy akumulator. Bywa problem z zamykaniem drzwi …