Z przywilejów i prestiżu elity korzystali jednak nieliczni rycerze. Pozostali, aby dostąpić zaszczytów i godności musieli szukać szczęścia w Królestwie Polskim, bądź na Rusi. Zjawisko to nasiliło się zwłaszcza po wygaśnięciu książęcej linii Piastów Wrocławskich w 1335 r. i umocnieniu się na tym obszarze władztwa królów czeskich, a co za tym idzie coraz częstszego obsadzania urzędów ludźmi z zewnątrz.

Kariera w Królestwie Polskim stała się udziałem słynnego rycerza z pierwszej połowy XV wieku Hinczki z Rogowa (ok. 1400-29 IX 1473). Pomimo wielu urzędów i godności, jakie sprawował w późniejszym wieku, młody Hinczka przeszedł do historii jako jeden z rycerzy obwinionych przez Jana Długosza o romans z kniaziówną Sońką Holszańską, czwartą żoną króla Władysława Jagiełły. O bezzasadności tego zarzutu dobitnie świadczy późniejsza kariera Hińczki, zarówno urzędnicza, jak i majątkowa. Hinczka był kolejno kasztelanem rozpierskim (od 1443 r.), sieradzkim (od 1453 r.) i sandomierskim (od 1460 r.). Ponadto z nadania królewskiego został starostą radomskim (od 1443 r.), nieszawsko-inowrocławskim (1460-1473), oraz golubskim i chęcińskim (1472-1473), a nade wszystko, w latach 1447-1460 sprawował urząd podskarbiego królewskiego, dzięki któremu należał do elity ogólnopolskiej w okresie panowania króla Kazimierza Jagiellończyka.

Jak przystało na wielkiego pana, Hinczka dysponował niewyobrażalnym wręcz majątkiem. Należały do niego dwa miasta – Koźmin i Działoszyn, trzy zamki – w Koźminie, Działoszynie i Mirowie, a także blisko 50 wsi! Tak wielki majątek został zgromadzony dzięki nadaniom królewskim, zakupom, dziedziczeniu po rodzicach i braciach, oraz dzięki udziałowi w zarządzie dóbr żony – Doroty z Koziegłów herbu Lis. Znaczny majątek pozwolił Hinczce na dokonanie podnoszących prestiż fundacji sakralnych. Z jego polecenia powstały klasztory w Kole i Krzepicach. Rycerz ten ufundował też kilka kościołów w swoich wsiach: Parzymiechy, Rogowo, Szczyty i Trębaczów. Do elity Królestwa Polskiego należał też starszy brat Hinczki – Henryk z Rogowa, sprawujący na dworze Władysława Jagiełły urzędy krajczego (1413-1415) i podskarbiego nadwornego koronnego (1419-1426).

Dlaczego drugi szkic z serii „Nie takie ciemne wieki średnie” przedstawia dokonania tak sławnego, lecz działającego głównie w Królestwie Polskim rycerza? Otóż stanowi on doskonały przykład awansu społecznego, którego udziałem stała się średniozamożna rodzina rycerska pochodząca z ziemi średzkiej. Bohater artykułu pochodził bowiem z Raszkowa (obecnie jest to zachodnia część wsi Szczepanów). Jego przodkowie byli tam znani od początków XIV wieku i wywodzili się prawdopodobnie spośród dawnego, polskiego rycerstwa. Świadczy o tym przydomek Wende (Słowianin), którego używali niektórzy spośród jego krewnych ze Szczepanowa, Chomiąży, Lipnicy, Łowęcic, Ogrodnicy, Proszkowa i Zaboru.

Rodzina Wendów, znana na Śląsku w czasach nowożytnych jako Saliszowie (von Salisch), była znana w ziemi średzkiej jeszcze w XVI wieku, jednak na skutek rozrodzenia i podziałów majątkowych, już w XIV stuleciu nie należała do regionalnej elity. Właśnie wówczas ojciec bohatera niniejszego artykułu – Jan Hincza z Raszkowa, przeniósł się spod Środy Śląskiej na pogranicze śląsko-wieluńskie, a później (ok. 1396 r.) nabył dobra w Rogowie opodal Opatowic, z których pisali się następnie jego potomkowie.

Hinczka z Rogowa nie posiadał już chyba działów pod Środą. Już jego ojciec związał się z polskim monarchą będąc podskarbim nadwornym i koronnym (1394-1404), oraz kasztelanem w Rozprzy i starostą w Krzepicach. W Polsce działało też rodzeństwo Hinczki. Jego braćmi byli znany nam już Henryk, oraz Jakub zwany Nadobnym, który niechlubnie zasłynął z powodu udziału w napadzie na klasztor na Jasnej Górze w 1430 r. Za udział w najeździe dóbr kościelnych i zniszczenia (w tym uszkodzenie obrazu Maryi), Jakub z Rogowa został skazany na uwięzienie w wieży zamkowej na Wawelu. Już w 1431 r. Nadobny zginął w walkach z Tatarami. Ich siostry zostały wydane za mąż za przedstawicieli zamożnych rodów rycerskich – Małgorzata za Przecława z Kobylan herbu Grzymała, zaś Anna za Zygmunta z Nowosielec.

Rodzina posługiwała się herbem określanym w Polsce mianem Działosza. Jego godło stanowiły w polu czerwonym jeleni ród i orle skrzydło ułożone w słup. Co ciekawe, najdawniejsza pieczęć z tym godłem należała do rycerza Grzegorza Wende z Chomiąży (1369 r.). Należy w końcu wspomnieć, że Jan Hincza nie był jedynym przedstawicielem rodu Wendów, który postanowił opuścić ziemię średzką i udać się na Wschód do potężnej wówczas Polski. Podobny kierunek obrał jego krewny Piotr Działosza zwany Nasięgniewem, znany w pierwszej połowie XV wieku na dworze książęcym w Oleśnicy. Jego potomkowie posiadali dobra ziemskie opodal Namysłowa, a później także w ziemi przemyskiej, gdzie dziedziczyli majątki Młodowice i Kormanice.

Hinczka z Rogowa i Raszkowa był blisko związany z królem Kazimierzem Jagiellończykiem. Skutkiem licznych nadań na rzecz Kościoła była możliwość fundacji rodowej kaplicy grobowej w wawelskiej katedrze. Hinczka sprowadził tam szczątki ojca i starszego brata Henryka, a po śmierci w 1473 r. złożono tam również jego ciało. Zwiedzając Kraków warto mieć na uwadze, że na wawelskim wzgórzu, pośród polskich królów spoczywają też ciała rycerzy pochodzących rodem z ziemi średzkiej.

Sebastian Wojdyła

Rodzinie Wendów (Działoszów, Saliszów) w ziemi średzkiej poświęciłem jeden z rozdziałów w planowanej do wydania w tym roku książce o rodach słowiańskich w ziemi średzkiej. Sporo miejsca w swoich pracach poświęcił im także Rościsław Żerelik, Szczepanów – stosunki własnościowe do 1945, [w:] Od Franciszka Józefa do małych ojczyzn, red. Marek Górny, Wrocław 2002; tenże, Szczepanów. Wielkie dzieje dolnośląskiej wsi, Kraków-Wrocław 2018 (Historia obok. Studia z dziejów lokalnych 15). O działalności Hinczki z Rogowa i jego najbliższych napisano kilkanaście prac. Do najważniejszych należą: Bożena Czwojdrak, Jan Hincza z Rogowa – rycerz królowej Zofii, [w:] Faworyci i opozycjoniści. Król a elity polityczne w Rzeczypospolitej XV-XVIII wieku, red. Mariusz Markiewicz, Ryszard Skowron, Kraków 2006; taż, Rogowscy herbu Działosza podskarbiowie królewscy. Studium z dziejów możnowładztwa w drugiej połowie XIV i w XV wieku, Katowice 2002; taż, Między Śląskiem a Koroną. Salisze i Działosze w XIV i XV wieku, [w:] Rody na Śląsku, Rusi Czerwonej i w Małopolsce. Średniowiecze i czasy nowożytne. Stan badań, metodologia, nowe ustalenia, red. Wioletta Zawitkowska, Anna Pobóg-Lenartowicz, Rzeszów 2010; Janina Kalinowska, Jan Hińcza z Rogowa i jego działalność fundacyjna na dworze pierwszych Jagiellonów, „Analecta Cracoviensia” 19, 1987; Marek L. Wójcik, Śląska pieczęć Jana Hinczy z Rogowa z 1435 r. Przyczynek do dziejów herbu Działosza, „Studia Źródłoznawcze” 59, 2021. Wizerunki herbów: Alfred von Krane, Wappen und Handbuch. des in Schlesien (einschliesslich der Oberlausitz) landgesessenen Adels, Goerlitz 1901–1904; Tadeusz Gajl, Herbarz Polski od średniowiecza do XX wieku, Gdańsk 2007. Fotografia ze zbiorów autora przedstawia wizerunek herbu Dziadosza z epitafium jednej z ostatnich przedstawicielek rodziny w ziemi średzkiej – Małgorzaty von Salich (zm. 1559 r.). Płyta znajduje się obecnie w południowej ścianie kościoła św. Andrzeja w Środzie Śląskiej.